28 lutego br., w ramach projektu Healing Places, odbył się warsztat regionalny zorganizowany przez Instytut Rozwoju Terytorialnego (IRT). IRT, Główny Instytut Górnictwa (GIG) oraz interesariusze z różnych środowisk (m.in. naukowcy, eksperci merytoryczni, władze samorządowe i uzdrowiskowe) dyskutowali o Zintegrowanym Planie Działań dla Uzdrowisk Dolnego Śląska.
Po przedstawieniu przez Panią Małgorzatę Markowską (GIG) dotychczasowych międzynarodowych doświadczeń płynących z realizacji projektu Healing Places, Pan Przemysław Malczewski (IRT) przybliżył funkcjonalność portalu mapowego zasobów wód leczniczych opracowanego dla wszystkich partnerów projektu, a Pan dr Paweł Łabaj (GIG) zaprezentował narzędzie służące ocenie antropopresji związanej z działalnością uzdrowiskową i turystyczną na zasoby przyrodnicze, w tym zasoby wód leczniczych.
Rozpoczynając kolejną część spotkania, Pani Magdalena Belof (IRT) zwróciła uwagę na konieczność lepszej koordynacji działań związanych z gospodarowaniem uzdrowiskami i wodami leczniczymi, zwłaszcza w wymiarze międzygminnym i regionalnym. Zasygnalizowała takie problemy jak: rosnąca presja na tereny ekologicznie cenne, brak badań i niska świadomość na temat konieczności ochrony zasobów wód leczniczych, w tym ich obszarów zasilania, zdezaktualizowana Ustawa o uzdrowiskach i gminach uzdrowiskowych oraz niesatysfakcjonujące i niespójne zapisy dot. wód leczniczych i uzdrowisk w innych ustawach.
Następnie Pani dr Barbara Kiełczawa (Politechnika Wrocławska), przybliżyła zagadnienia związane ze specyfiką złóż wód leczniczych na Dolnym Śląsku, prezentując rodzaje wód leczniczych występujących w regionie, ich właściwości, obszary występowania i poboru, a także zagadnienia związane z ich ochroną. Zwróciła m.in. uwagę na problem współwystępowania wód leczniczych i wód zwykłych, co w praktyce zarządzania powoduje nakładanie się przepisów Prawa geologicznego i górniczego oraz Prawa wodnego. Zagrożeniem dla wód leczniczych mogą być także awarie wynikające z działalności górniczej, eksploatacja zwykłych wód podziemnych, uruchamianie nowych ujęć wód leczniczych, wszelkie prace hydrotechniczne (np. obudowa rzek) i inne działania infrastrukturalne (np. budowa dróg, linii kolejowych, nartostrad, parkingów, itp.). Z uwagi na konieczność ochrony całego zasięgu złoża wód leczniczych, tj. obszarów: zasilania, spływu oraz drenażu przedstawiła kartę rekomendacji z propozycjami nakazów, zakazów oraz ograniczeń w tych obszarach w zakresie zagospodarowania i planowania użytkowania terenu oraz w zakresie zarządzania obszarami. Karty takie pilotażowo zostały przygotowane dla uzdrowisk Polanicy-Zdroju i Lądka-Zdroju.
Bezpośrednim tłem dyskusji prowadzonej w celu wypracowania zintegrowanego planu działań dla uzdrowisk dolnośląskich było wystąpienie Pani Katarzyny Acedońskiej (IRT), która przedstawiła wstępny zarys Zintegrowanego Planu Działań dla uzdrowisk dolnośląskich. Plan, z uwagi na skomplikowany charakter zagadnień związanych z ochroną złóż wód leczniczych w Polsce, zostanie wypracowany w oparciu o wiedzę ekspercką, powołanej w projekcie Regionalnej Grupy Roboczej ds. Zrównoważonego Gospodarowania Wodami Leczniczymi w uzdrowiskach Dolnego Śląska z uwzględnieniem konsultacji wśród podmiotów zainteresowanych tematyką uzdrowiskową. Wstępnie IRT określił sześć obszarów działania tj.: I Poprawa zapisów prawa; II Narzędzia wspomagania decyzyjnego; III Wzmocnienie problematyki uzdrowiskowej w polityce samorządu; IV Współpraca transgraniczna; V Uzdrowiska jako regionalne dobro publiczne; VI Uzdrowiska jako motor gospodarki regionalnej. W ramach każdego obszaru zaprezentowane zostały przykładowe działania (np. lobbowanie na rzecz poprawy zapisów i regulacji dotyczących uzdrowisk i ich zasobów) wraz z określeniem poziomu odpowiedzialności (lokalny, regionalny, krajowy, unijny) oraz propozycją zaangażowania podmiotów.
Podczas dyskusji Pan Wojciech Zembik (Wiceprezes Zarządu Uzdrowiska Cieplice) zwrócił uwagę na nieaktualność wyznaczonych obszarów górniczych (brak posiadania aktualnych analiz zasięgu obszaru w gminach ze względu na duże koszty dokumentacji). Wskazał, że w przypadku Cieplic i nowych badań, obszar górniczy powinien być około 5 razy większy niż obecnie (na co wskazywały poprzednie badania). Jego nowy, proponowany zasięg obejmuje sąsiadujące gminy, co powoduje konflikty interesów. Stwierdził także, że realizacja różnych wizji inwestycyjnych (np. plany geotermii w sąsiedniej gminie) może spowodować zagrożenie dla zasobów wody leczniczej.
Prof. dr hab. Tadeusz Przylibski (Politechnika Wrocławska), potwierdził fakt, że gospodarowanie wodami leczniczymi w Polsce w wielu przypadkach jest niezwykle trudne. Podstawową bolączką są tu realia prawne. Podkreślił wieloletni brak wpływu na procesy legislacyjne w kraju, pomimo ciągłych starań ekspertów realnie zaangażowanych w tematykę uzdrowiskową. Jako przykład podał mnogość przepisów prawa rozstrzygających o wykorzystaniu wód radonowych (wody te są regulowane m.in. przez Prawo geologiczne i górnicze, Prawo wodne, Prawo atomowe, Ustawę o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz gminach uzdrowiskowych). Zwrócił uwagę, że nawet nazewnictwo wód leczniczych w Polsce stanowi pewien problem - inaczej są one opisywane w Prawie geologicznym i górniczym a inaczej w Ustawie o lecznictwie uzdrowiskowym. Brak konsultacji, zgodności między ustawami powoduje komplikacje prawne. Sprzeczne przepisy na temat wód leczniczych stają się problemem dla eksploatujących je przedsiębiorstw wodociągowych. Często eksploatują one wodę na podstawie starych przepisów (ważnych jeszcze pozwoleń wodno-prawnych) a przedłużenie działalności wymagałoby koncesji, o którą byłoby z wielu powodów trudno. Prof. Przylibski zaznaczył, że nie jest możliwe zastosowanie się do wszystkich ustaw rozstrzygających o korzystaniu z wód leczniczych, z uwagi na ich sprzeczność, stąd też pilny do rozwiązania jest problem prawny, który wymaga zmian legislacyjnych na szczeblu krajowym.
Pani dr Barbara Kiełczawa zwróciła uwagę na horrendalne kwoty opłat za informację geologiczną, z których ponadto, według obowiązujących przepisów, można jedynie korzystać czasowo. Oczywiście dobrze byłoby, żeby jak największa liczba zainteresowanych gmin miała do takiej informacji dostęp. Pani Magdalena Belof (IRT) jako przyszłe, potencjalne źródło powszechnej informacji ważnej z punktu widzenia wykorzystania i ochrony wód leczniczych wskazała regionalną ekofizjografię.
Jako że problem gospodarowania wodami leczniczymi dotyczy uzdrowisk w całej Polsce, Pani Magdalena Belof (IRT) wraz z Panią Małgorzatą Markowską (GIG) wskazały, że wspólne lobbowanie na rzecz zmian prawnych w skali ponadregionalnej, miałoby zapewne większy wpływ na decyzje krajowe.
Pan dr Marcin Wdowikowski (IMGW-PIB), zwrócił uwagę na ważność zapisów planów zarządzania ryzykiem powodziowym (ich wpływ na ustalenia uchwał gminnych), co ma też swoje przełożenie na aspekt ochrony wód leczniczych.
Ponadto Pani dr Barbara Kiełczawa stwierdziła, że z punktu widzenia strategicznego aktualnie trudno postrzegać gminy posiadające status uzdrowiska jako motory rozwoju gospodarczego. Ich głównym zadaniem jest obecnie misja lecznictwa uzdrowiskowego, które w głównej mierze realizowane jest przez Narodowy Fundusz Zdrowia oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Jest to działalność dotowana, rzadziej komercyjna.
W efekcie przeprowadzonej dyskusji ustalono, że zapisy Zintegrowanego Planu Działań dla uzdrowisk dolnośląskich, powinny szczególnie mocno wybrzmieć w temacie zmian legislacyjnych oraz potrzeb upowszechniania świadomości geologicznej. Jako pomoc w efektywnym i zintegrowanym zarządzaniu uzdrowiskami i wodami leczniczymi mogłaby służyć nowa, utworzona przy Marszałku województwa ekspercka grupa robocza do spraw uzdrowiskowych.
