Polski Instytut Ekonomiczny (PIE) opracował Raport pt. Społeczno-gospodarcze skutki chaosu przestrzennego, który prezentuje przede wszystkim przyczyny, skutki oraz koszty chaosu przestrzennego.
Chaos przestrzenny definiowany w Raporcie jako nieprawidłowa i nieoptymalna lokalizacja zabudowy i infrastruktury technicznej (w tym mieszkaniowej) generuje w Polsce ogromne koszty wynoszące przynajmniej 84,3 mld złotych rocznie. W przeliczeniu na liczbę zameldowanych osób w kraju, koszt chaosu wynosi 2200 zł na każdego mieszkańca.
Koszty chaosu przestrzennego zostały oszacowane w ramach prac badawczych przeprowadzonych w latach 2016-2018 przez specjalistów z kilkunastu instytucji w Polsce tj. Polska Akademia Nauk, biura planowania i uczelnie.
Koszty te ponoszą mieszkańcy, przedsiębiorcy i państwo, w tym samorządy. Za ich największą część (31,5 mld złotych) odpowiedzialny jest transport i mobilność ze względu na konieczność nadmiernych dojazdów do pracy. Za dużą część kosztów (20,5 mld zł) odpowiada osadnictwo i infrastruktura techniczna z powodu konieczności obsługi nadmiernie rozproszonej zabudowy. Trzy pozostałe kategorie (w sumie 32,3 mld zł) to koszty zewnętrzne w środowisku przyrodniczym, rynek nieruchomości oraz rolnictwo.
Jako podstawowe przyczyny chaosu przestrzennego wyróżnia się głównie: procesy osadnicze i demograficzne, niewystarczający poziom regulacji planistycznych w gminach oraz nadpodaż gruntów budowlanych.
W raporcie wskazana została potrzeba racjonalnego planowania przestrzennego szczególnie uwzględniając przewidywane zmiany wielkości i struktury wieku ludności. Niezrównoważony bilans gospodarki przestrzennej w polskich gminach polega głównie na przeznaczeniu zbyt dużych obszarów pod zabudowę mieszkaniową. Tereny przeznaczone na funkcję mieszkaniową wg studiów gmin stanowią obecnie aż 12,1% powierzchni kraju i mogłoby na nich zamieszkać nawet 135 mln osób. Wg prawa, gmina ma obowiązek zapewnić dostęp do infrastruktury drogowej i technicznej obszarów o takim przeznaczeniu, a nadpodaż tych terenów generuje niepotrzebne koszty. Dodatkowo ponad 68% powierzchni kraju nie posiada miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (stan na 2020 r.) w związku z czym inwestycje realizowane są na podstawie decyzji administracyjnych tzw. decyzji o warunkach zabudowy. Jak zaznaczono w Raporcie, obecne zapisy Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie dają urzędnikom wiele możliwości odrzucania wniosków o warunki zabudowy z przyczyn innych niż formalne, w konsekwencji jedynie 5 proc. decyzji jest odmownych.
Oprócz skutków takich jak wysokie koszty funkcjonowania infrastruktury, nadmierne potrzeby transportowe i niezrównoważony bilans gospodarowania przestrzenią Raport wskazuje również na ograniczoną dostępność do usług publicznych, straty czasu i koszty przyrodnicze chaosu przestrzennego, w tym m.in. zanieczyszczenie powietrza spowodowane głównie nieefektywną siecią ciepłowniczą i zwiększeniem ruchu samochodowego.
Zachęcamy do zapoznania się z Raportem:
https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2022/01/PIE-Raport-Chaos-przestrzenny.pdf
