W dniu 16 stycznia 2014 roku na Zamku Książ koło Wałbrzycha odbyła się międzynarodowa konferencja pod honorowym patronatem Wicepremier, Minister Infrastruktury i Rozwoju Elżbiety Bieńkowskiej pt. Projekty flagowe dla zintegrowanego rozwoju u progu XX-lecia współpracy na pograniczu polsko-czeskim. Organizatorem konferencji był Instytut Rozwoju Terytorialnego oraz Wydział Współpracy z Zagranicą i Projektów Międzynarodowych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego.
Głównym celem konferencji było podsumowanie XX-letnich dokonań kooperacji polsko-czeskiej na pograniczu, ze szczególnym uwzględnieniem dziesięcioletniego okresu przynależności obu państw do Unii Europejskiej oraz przedyskutowanie istotnych zagadnień dla rozwoju przestrzeni pogranicza polsko–czeskiego, w kontekście projektów flagowych oraz nowego programu Europejskiej Współpracy Terytorialnej Polska – Republika Czeska na lata 2014-2020.
W konferencji wzięło udział 127 przedstawicieli ministerstw, samorządów, placówek dyplomatycznych, uczelni wyższych, instytucji zajmujących się nawiązywaniem współpracy na pograniczu, organizacji kulturalnych, gospodarczych, turystycznych, zarówno ze strony polskiej, jak i czeskiej.
Gości powitali: Jerzy Tutaj – Członek Zarządu Województwa Dolnośląskiego, Michał Pastvinský – Dyrektor Departamentu Współpracy Międzynarodowej Ministerstwa Środowiska Republiki Czeskiej, gospodarz obiektu - Roman Szełemej – Prezydent Miasta Wałbrzycha oraz Maciej Borsa – Dyrektor Instytutu Rozwoju Terytorialnego. W pierwszej sesji konferencji zostały podsumowane najważniejsze osiągnięcia dwudziestolecia współpracy na rzecz rozwoju przestrzennego pogranicza polsko-czeskiego.
Jako pierwsi głos zabrali Julian Golak - Radny Sejmiku Województwa Dolnośląskiego i Petr Uzel - były Współprzewodniczący Grupy Roboczej ds. Rozwoju Regionalnego Pogranicza Polsko-Czeskiej Komisji Międzyrządowej ds. Współpracy Transgranicznej, którzy przedstawili referat pt.: Idee Solidarności Polsko-Czesko-Słowackiej we współpracy regionów pogranicza. Prelegenci podkreślili wieloletnią przyjaźń polsko-czeską, która rozwijała się nawet w czasach zamkniętych granic i ograniczeń spowodowanych uwarunkowaniami poprzedniego ustroju.
Drugim występującym był Maciej Borsa - Dyrektor Instytutu Rozwoju Terytorialnego, który przedstawił wypowiedź pt. Planowanie i co dalej? Najważniejsze dokumenty planistyczne pogranicza i ich krytyczna ocena. Przybliżył on etapy współpracy polsko-czeskiej w sferze planowania przestrzennego i strategicznego w ostatnim dwudziestoleciu oraz podjął się diagnozy stanu obecnej współpracy, którą scharakteryzował jako stabilną, acz pozbawioną już entuzjazmu widocznego w latach 90. ubiegłego wieku. Mówca podkreślił konieczność wzmocnienia w nadchodzących latach podejścia zintegrowanego, zorientowanego na cele horyzontalne.
Kolejni prelegenci reprezentowali instytucje zarządzające Programem Operacyjnym Współpraca Transgraniczna Polska-Czechy. Była to Iwona Brol - Dyrektor Departamentu Współpracy Terytorialnej w Ministerstwie Infrastruktury i Rozwoju, która zaprezentowana referat pt. Wspólne pogranicze – wspólne struktury: 20 lat kształtowania się struktur współpracy na pograniczu Polski i Czech oraz Jiří Horáček z Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Republiki Czeskiej z wystąpieniem pt. Programy współpracy trasngranicznej realizowanej w ramach EWT/ Programu Interreg Polska-Czechy – ocena, wnioski. Mówcy podkreślili, iż w ciągu 20 lat współpracy zostały wykształcone stabilne struktury, które pozwalają na wypracowanie wspólnych konkluzji nawet w sytuacjach znaczącej różnicy poglądów partnerów z Polski i Czech. W ciągu 20 lat kompetencje oraz środki przeznaczane na współpracę sukcesywnie wzrastały, a w konsekwencji także jakość projektów i zaangażowanie partnerów wiodących. Mówcy poinformowali, że w nowej perspektywie finansowej na lata 2014-2020 planowane są tzw. projekty flagowe, które określone zostaną prawdopodobnie dla każdej grupy tematycznej. Ich specyfiką będzie to, że dotyczyć będą zagadnień strategicznych, istotnych dla rozwoju całego obszaru pogranicza.
Wszyscy występujący w części wprowadzającej jednoznacznie podkreślili duże znaczenie dotychczasowej współpracy na pograniczu polsko-czeskim. Wyrazili również nadzieję, że nowa perspektywa finansowa na lata 2014-2020 pozwoli jeszcze silniej wzmocnić procesy integracyjne podzielnych granicą obszarów.
Druga sesja konferencji poświęcona została dyskusji nad możliwym kształtem i tematyką projektów flagowych na pograniczu polsko-czeskim w nowej perspektywie finansowej lat 2014-2020. Wprowadzenie do sesji wygłosiła Miroslava Píšova z Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Republiki Czeskiej, która przedstawiła aktualny stan prac nad kształtem Programu Europejskiej Współpracy Terytorialnej Polska - Republika Czeska na lata 2014-2020, ze szczególnym uwzględnieniem idei projektów flagowych.
Po części wstępnej, rozpoczęły się dyskusje panelowe.
Panel I poświęcony został dziedzictwu kulturowemu i wysokiej jakości środowiska jako bazie dla rozwoju turystyki. Dyskusję moderował Janusz Korzeń – Redaktor Naczelny Przeglądu Urbanistycznego, a udział w dyskusji wzięli: Jacek Potocki z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Paweł Skrzywanek – Dyrektor Uzdrowiska Szczawno Zdrój – Jedlina Zdrój, Piotr Mielec – Dyrektor Opolskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej, Vladimír Odehnal z Zespołu Uzdrowisk Republiki Czeskiej oraz Jan Sobotka – Burmistrz Miata Vrchlabí, Przewodniczący Związku Gmin Karkonoskich.
Paneliści podkreślili istotną rolę turystyki jako podstawy rozwoju obszaru pogranicza polsko-czeskiego. Wielokrotnie zaakcentowana została potrzeba uznania za projekty flagowe kompleksowych działań w sferze turystyki, w tym zwłaszcza uzdrowiskowej, a także wspólnej promocji licznych atrakcji turystycznych (zarówno kulturowych, jak i przyrodniczych) jakimi odznacza się obszar pogranicza. Zwrócono również uwagę na komplementarność zasobów turystycznych po obu stronach granicy, która może być znaczącym czynnikiem determinującym współpracę. Według opinii dyskutantów sprawą niezwykle ważną jest stworzenie na pograniczu polsko-czeskim jednej, wspólnej marki turystycznej, która stanowiłaby konkurencyjną ofertę dla innych regionów, czy ofert istniejących na rynku. Zaznaczono również potrzebę ochrony środowiska naturalnego oraz przyrodniczego na tym unikatowym terenie.
W dyskusji głos zabrali uczestnicy konferencji, którzy zaproponowali również inne pomysły na projekty flagowe w tematyce środowiska i turystyki. Ważną i zawsze podnoszoną kwestia było stworzenie nowych bądź rozwój istniejących połączeń komunikacyjnych, które służyłby nie tylko turystom, ale również mieszkańcom regionu wspólnego pogranicza. Jednym z pomysłów było dążenie do wpisania Karkonoszy na listę świtowego dziedzictwa UNESCO. Zaakcentowano również problem większego zaangażowania społeczności lokalnych w tworzenie i realizację projektów na pograniczu, bowiem inicjatywy oddolne są podstawą tej współpracy. Zwrócono przy tym uwagę na konieczność stworzenia mechanizmów (zwłaszcza finansowych), które umożliwią większe możliwości partycypacji podmiotów społecznych i organizacji pozarządowych w Programie Współpracy Transgranicznej na lata 2014-2020.
Panel II, zatytułowany: Problemy demograficzne a edukacja i rynek pracy poprowadził Marian Kachniarz z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, a dyskutantami byli: Waldemar Zadka – Dyrektor Departamentu Edukacji i Rynku Pracy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, Witold Wieczorek z Departamentu Współpracy Terytorialnej Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju oraz Hynek Orság z Urzędu Kraju Morawsko-Śląskiego.
Panel ten został poświęcony przede wszystkim dyskusji na temat potrzeby wypracowania wspólnego mechanizmu zapobiegania depopulacji obszarów przygranicznych, które szczególnie silnie (w tym także ze względu na górski charakter) są bardziej narażone na niekorzystne zjawiska demograficzne. Zastanawiano się również nad wypracowaniem wspólnych działań, które mogłyby przeciwdziałać negatywnym zjawiskom na rynku pracy. Wskazano na potrzebę skorzystania z wzorców wypracowanych przez inne kraje m.in. Niemcy, Austrię.
Prelegenci podkreślili absolutną konieczność uwzględnienia w działaniach programowych aspektów związanych z demografią i rynkiem pracy, mimo iż rodzić to może pewne trudności. Obecnie projekty ocenia się głównie pod kątem efektywności wydatkowania i osiągania mierzalnych efektów w stosunkowo krótkim czasie, co w przypadku działań z omawianego zakresu nie zawsze jest możliwe.
Dyskutujący zastanawiali się też, czy konieczne jest wypracowanie wspólnych polsko-czeskich mechanizmów walki z problemami demograficznymi i rynkiem pracy, czy może korzystniejsze byłoby jednak podejście indywidualne do tych zagadnień.
Podczas dyskusji zauważono, że problem starzenia się społeczeństwa niesie oprócz zagrożeń pewne szanse dla rozwoju regionu tak atrakcyjnego jak polsko-czeskie pogranicze. Odpowiedzią na nowe potrzeby, może i powinna być odpowiednio przygotowana oferta mieszkaniowa, wypoczynkowa i zdrowotno-opiekuńcza dla ludzi starszych. Zaproponowano też, jako sposób na rozwój regionu powrót do tradycyjnego rzemiosła, które w rejonie pogranicza zawsze było silnie umocowane.
Panel III pt. Nowe formy współpracy szansą na zintegrowany rozwój pogranicza moderowany był przez Pawła Kuranta z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego. W panelu dyskusyjnym udział wzięli: Rafał Prietzel – Wspólny Sekretariat Techniczny Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013, Tomáš Šubert – Wiceburmistrz Miasta Náchod, Radosław Pietuch – Sekretarz Euroregionu Glacensis oraz Branislav Zacharides – Dyrektor Europejskiego Ugrupowania Współpracy Terytorialnej TRITIA.
W dyskusji zaznaczono, iż bardzo ważnym wydarzeniem w rozwoju współpracy transgranicznej było wejście Polski oraz Czech do Unii Europejskiej. Ułatwiło ono dostęp do środków pomocowych, przez co wzmocniło współpracę oraz rozwój inicjatyw po obu stronach granicy. Perspektywa finansowa 2007-2013 oraz kooperacja oparta o finansowanie ze środków UE w poprzednich latach dały szansę na wypracowanie stabilnych mechanizmów współpracy, które przekładają się na coraz lepsze i efektywniejsze wykorzystanie środków finansowych i możliwości jakie dają programy operacyjne. Świadczyć może o tym fakt, że kończący się Program Operacyjny Współpraca Transgraniczna Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 jest jednym z najlepiej ocenianych programów transgranicznych w Europie. Na pograniczu polsko-czeskim istnieją sprawdzone formy współpracy instytucjonalnej, lecz wciąż poszukuje się także nowych. Jednym z nich są Europejskie Ugrupowania Współpracy Terytorialnej. Paneliści zastanawiali się nad rolą EUWT w nowym okresie programowania na lata 2014-2020. Szczególnie nurtujące było pytanie, czy EUWT powinno zastąpić istniejące dotąd instytucje zarządzające (zwłaszcza Funduszem Małych Projektów) i czy w związku z tym naturalną drogą dla istniejących euroregionów jest przekształcenie się w EUWT. Dominował pogląd, że to co udało się wykształcić w ramach dwudziestoletnich doświadczeń współpracy euroregionalnej pozwala na dalsze efektywne działanie i nie będzie wymagało przekształcenia w formę EUWT.
Wskazano tu na możliwość koegzystencji euroregionów i EUWT, czego przykładem jest powstające EUWT Nowe Sudety. Jak podkreślono, jest to rozwiązanie bardzo korzystne, bowiem pozwala na współpracę euroregionów z jednostkami samorządu terytorialnego szczebla regionalnego, przez co powstaje możliwość rozwiązywania problemów, wykraczających ponad kompetencje euroregionów.
Uczestnicy dyskusji podkreślili, że każdy kolejny okres programowania przynosił realny postęp w sferze organizacji współpracy transgranicznej. Obecnie od projektów oczekiwać będzie się w coraz ściślejszym wymiarze wspólnego ich przygotowania, realizacji, finansowania, a także zatrudnienia wspólnego personelu.
W czasie dyskusji podkreślono też potrzebę wspierania inicjatyw małych jednostek samorządu terytorialnego. Jako wzorowy przykład wskazano współpracę miast granicznych Kudowy Zdrój i Náchodu.
Podsumowania konferencji dokonała Anita Ryng – Zastępca Dyrektora Departamentu Współpracy Terytorialnej Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju. Prelegentka jeszcze raz podkreśliła znaczenie projektów flagowych w nowej perspektywie finansowej na lata 2014-2020, które traktować będą pogranicze jako jeden wspólny obszar strategicznego działania. Nie wykluczyła, że konieczne będzie opracowanie nowego dokumentu o charakterze strategiczno-przestrzennym, który wytyczy właściwe kierunki tego wspólnego obszaru funkcjonalnego pogranicza. Podziękowała dyskutantom za znaczący wkład w debatę nad kształtem projektów flagowych i zapewniła, że pomysły zaprezentowane podczas dyskusji będą rozwijane i w miarę możliwości włączone do Programu. Zwróciła jednocześnie uwagę na fakt, że realizacja projektów flagowych będzie wymagać silnego, zmotywowanego partnera wiodącego, posiadającego potencjał i wiedzę w realizacji projektów. W ramach takich projektów należy dążyć do ujednolicenia potencjałów regionów z dwóch stron pogranicza. Projekty flagowe mają podkreślać różnice w regionach, na tych różnicach budować siłę. Regiony polsko-czeskie powinny bazować na uzupełnianiu się i partnerstwie.
