Raport z realizacji Strategii województwa dolnośląskiego 2020

Samorządowa jednostka organizacyjna

OPRACOWANIE Instytut Rozwoju Terytorialnego ul. J. Wł. Dawida 1A 50-527 Wrocław DYREKTOR Maciej Zathey ZASTĘPCY DYREKTORA Magdalena Belof Przemysław Malczewski KIEROWNIK PRACOWNI Wojciech Maleszka ZESPÓŁ AUTORSKI Karolina Drewnicka Karolina Gmur Magdalena Kasprzak Marta Kukuła OPRACOWANIE KARTOGRAFICZNE I ELEKTRONICZNE PRZETWARZANIE DANYCH Marta Kukuła REDAKCJA TEKSTU Magdalena Kasprzak

Strona3 SPIS TREŚCI WSTĘP ................................................................................................................................................................... 4 1. REALIZACJA CELÓW STRATEGICZNYCH SRWD ............................................................................................... 6 CEL 1. ROZWÓJ GOSPODARKI OPARTEJ NA WIEDZY ............................................................................................ 6 CEL 2. ZRÓWNOWAŻONY TRANSPORT I POPRAWA DOSTĘPNOŚCI TRANSPORTOWEJ....................................... 9 CEL 3. WZROST KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW, ZWŁASZCZA MŚP ................................................... 14 CEL 4. OCHRONA ŚRODOWISKA NATURALNEGO, EFEKTYWNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW ORAZ DOSTOSOWANIE DO ZMIAN KLIMATU I POPRAWA POZIOMU BEZPIECZEŃSTWA ................................. 16 CEL 5. ZWIĘKSZENIE DOSTĘPNOŚCI TECHNOLOGII KOMUNIKACYJNO-INFORMACYJNYCH............................... 22 CEL 6. WZROST ZATRUDNIENIA I MOBILNOŚCI PRACOWNIKÓW ...................................................................... 25 CEL 7. WŁĄCZENIE SPOŁECZNE, PODNOSZENIE POZIOMU I JAKOŚCI ŻYCIA ...................................................... 27 CEL 8. PODNIESIENIE POZIOMU EDUKACJI, KSZTAŁCENIE USTAWICZNE........................................................... 31 2. REJESTR WSKAŹNIKÓW ................................................................................................................................35 3. REALIZACJA MAKROSFER .............................................................................................................................43 REALIZACJA PRZEDSIĘWZIĘĆ ........................................................................................................................43 MAKROSFERA INFRASTRUKTURA:................................................................................................................43 MAKROSFERA ROZWÓJ OBSZARÓW MIEJSKICH I WIEJSKICH: ......................................................................55 MAKROSFERA ZASOBY: ................................................................................................................................58 MAKROSFERA TURYSTYKA: ..........................................................................................................................61 MAKROSFERA ZDROWIE I BEZPIECZEŃSTWO ...............................................................................................65 MAKROSFERA EDUKACJA, NAUKA, KULTURA, SPORT I INFORMACJA:..........................................................68 MAKROSFERA SPOŁECZEŃSTWO I PARTNERSTWO:......................................................................................74 MAKROSFERA PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I INNOWACYJNOŚĆ: .............................................................................80 4. WNIOSKI I REKOMENDACJE .........................................................................................................................93

Strona4 WSTĘP 28 lutego 2013 roku Sejmik Województwa Dolnośląskiego, w drodze uchwały NR XXXII/932/13, przyjął Strategię Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020 (SRWD 2020). SRWD 2020 jest najważniejszym dokumentem strategicznym w regionie, który wyznacza cele i kierunki rozwoju województwa dolnośląskiego w horyzoncie do 2020 roku. Stanowi on ramy regionalnej polityki rozwoju. Pełna realizacja niniejszego dokumentu związana jest z koordynacją i współpracą samorządu wojewódzkiego z innymi podmiotami działającymi w regionie posiadającymi wpływ na procesy rozwojowe Dolnego Śląska (stanowią je m.in.: jednostki samorządu terytorialnego poziomu lokalnego, agencje rozwoju lokalnego i regionalnego, ośrodki badawczorozwojowe, uczelnie wyższe, itp.). Należy podkreślić jednak, że odpowiedzialność za prowadzenie polityki rozwoju w regionie (czyli m.in. realizację i monitoring SRWD 2020) spoczywa na samorządzie województwa, co wynika z ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju1. Pełna realizacja założeń SRWD 2020 (zawartych w niej ośmiu celów rozwoju i makrosfer) jest jednoznacznie powiązana z odpowiednim monitoringiem jej wdrażania. Dokumentem określającym wymogi procesu monitoringu jest Koncepcja monitoringu strategii rozwoju województwa dolnośląskiego 20202. Zgodnie z jego zapisami odpowiedzialność za prowadzenie procesu monitorowania SRWD 2020 realizacji spoczywa na Zarządzie Województwa Dolnośląskiego, który realizuje swoje zadanie poprzez jednostki podległe: Komitet Koordynujący ds. SRWD, departamenty UMWD, Instytut Rozwoju Terytorialnego oraz pozostałe instytucje odpowiedzialne za wdrażanie Strategii. Regionalne Forum Terytorialne pełni role opiniodawczo-doradczą. Ważnym elementem całego procesu wdrażania zapisów SRWD 2020 jest współpraca z innymi jednostkami zasilającymi system monitoringu danymi oraz wsparciem z zakresu rekomendacji i zaleceń. Monitorowanie (zbieranie danych) rozwoju społecznogospodarczego województwa dolnośląskiego jest prowadzone na bieżąco, natomiast ewaluacja wdrażania strategii (raportowanie) w okresach trzyletnich. Zakres przedmiotowy monitoringu SRWD 2020 obejmuje dwa podstawowe instrumenty w postaci raportów: Raport o stanie zagospodarowania przestrzennego i rozwoju społeczno-gospodarczym województwa dolnośląskiego oraz prezentowany Państwu Raport z realizacji Strategii rozwoju województwa dolnośląskiego 2020. Zgodnie z przyjętymi przez Zarząd Województwa Dolnośląskiego założeniami do monitoringu SRWD 2020, Raport z realizacji Strategii stanowi najważniejszy dokument monitoringowy w regionie (wraz z Raportem o stanie zagospodarowania przestrzennego i rozwoju społeczno-gospodarczym województwa). Głównym jego celem jest przedstawienie informacji nt. realizacji celów strategicznych w oparciu o przyjęty w Strategii zestaw wskaźników oraz realizacji makrosfer na podstawie informacji przekazywanych przez jednostki realizujące programy rozwoju, politykę województwa, czy inne przedsięwzięcia (m.in. w oparciu o Wieloletnią Prognozę Finansową Województwa Dolnośląskiego). Monitorowanie realizacji celów Strategii odbywa się w oparciu o przyjęty zbiór wskaźników, które zostały dla każdego z celów podzielone na podstawowe (obligatoryjne) oraz dodatkowe (uzupełniające). Wskaźniki obligatoryjne posiadają z góry określone wartości docelowe, których osiągnięcie w 2020 roku jest priorytetem dla województwa dolnośląskiego. Cele 1,2,3,4,5 posiadają po dwa wskaźniki obligatoryjne, natomiast cele 6,7,8 po trzy takie wskaźniki. Dla każdego z celów w Strategii zostały dobrane też wskaźniki dodatkowe (uzupełniające), które pozwalają na pełniejsze nakreślenie stanu rozwoju regionu. Skonstruowany zestaw mierników umożliwia śledzenie zmian społeczno-gospodarczych i przestrzennych w województwie dolnośląskim, jak również identyfikowanie dysfunkcji wynikających z oddziaływania różnorodnych czynników rozwoju regionalnego o charakterze endo- i egzogenicznym. Należy mieć jednak na uwadze, że analizowane wartości wskaźników i formułowane na ich podstawie tendencje rozwojowe, nie odzwierciadlają w sposób bezpośredni stopnia realizacji Strategii. 1 Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (tj. Dz. U. z 2016 r. poz. 383 z późn. zm.). 2 Uchwała Nr 6242/IV/14 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 16 września 2014 r. i Uchwała Nr 306/V/15 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 12 marca 2015 r.

Strona5 1

Strona6 1. REALIZACJA CELÓW STRATEGICZNYCH SRWD CEL 1. ROZWÓJ GOSPODARKI OPARTEJ NA WIEDZY ► DIAGNOZA STANU We współczesnej, globalnej, ale i regionalnej, gospodarce rozwój badań i innowacyjności powinien być priorytetem zarówno dla władz, samorządów, jak i podmiotów prywatnych. Szczególnie istotne jest stymulowanie rozwoju gospodarki opartej na wiedzy poprzez odpowiednie planowanie i programowanie polityki regionalnej, ponieważ właśnie ten sektor gospodarki ma największy wpływ na szybki rozwój ekonomiczny regionu. Rozwój gospodarczy przekłada się natomiast na inne obszary życia, stymulując wzrost gospodarczy i rozwój społeczeństwa. Województwo dolnośląskie charakteryzuje się stosunkowo dużym średnim udziałem przedsiębiorstw innowacyjnych w ogólnej liczbie przedsiębiorstw przemysłowych. W 2014 roku Dolny Śląsk zajął 1. miejsce w kraju (22,1%) pod względem tego wskaźnika oraz 10. miejsce pod względem udziału przedsiębiorstw innowacyjnych w ogólnej liczbie przedsiębiorstw z sektora usług (10,5%). Pod względem zatrudnionych w sektorze B+R w przeliczeniu na 1000 osób aktywnych zawodowo region plasuje się na 3. miejscu w kraju (7,5%), natomiast udział osób zatrudnionych w B+R w liczbie pracujących ogółem klasyfikował go na 4. miejscu (1,08%) w kraju. Dodatkowo na Dolnym Śląsku istnieje bogata infrastruktura zarówno szkolnictwa wyższego (w 2015 r. funkcjonowało 36 szkół wyższych, co dało 4. miejsce w kraju), a także szkolnictwa policealnego i zawodowego. Corocznie mury dolnośląskich uczelni wyższych opuszcza prawie 35 tys. absolwentów (5. miejsce w Polsce), co daje 120 absolwentów na 10 tys. mieszkańców (3. miejsce). Na Dolnym Śląsku działają ponadto parki naukowotechnologiczne oraz przemysłowe, które umożliwiają przedsiębiorcom korzystanie z infrastruktury badawczej. Ponad 95% przedsiębiorstw działających na Dolnym Śląsku posiada dostęp do szerokopasmowego internetu (1. miejsce w kraju). W Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego zaplanowano szereg przedsięwzięć, które mogą się przyczynić do rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Należy zaznaczyć, że dynamika zmian w województwie jest podobna do dynamiki zmian obserwowanej w Polsce oraz Unii Europejskiej. ► PRZYJĘTE WSKAŹNIKI PODSTAWOWE nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową (% PKB) | udział podmiotów gospodarczych ponoszących nakłady na działalność badawczą i rozwojową w ogólnej liczbie podmiotów (%) Pierwszy wskaźnik podstawowy, przyjęty do monitorowania Celu 1. – nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową (% PKB) w roku bazowym (2009) notuje wartość 0,53% natomiast w 2013 r. 0,65%. Wartość docelowa w horyzoncie 2020 roku zakłada natomiast osiągnięcie nakładów na działalność B+R w wysokości 3% PKB. Jak widać na wykresie 1., osiągnięcie tej wartości, przy obecnie obserwowanej tendencji wzrostu będzie niemożliwe. Uzyskanie założonej wartości wskaźnika w 2020 roku związane jest z równomiernym, wzrostem nakładów na B+R w relacji do PKB rok do roku. Szacuje się, że aby spełnić ten warunek corocznie wzrost wskaźnika musiałby następować o około 0,5 punktu procentowego. W latach 2009-2013 wartość nakładów wzrosła o 0,12 punktu procentowego, przy czym w 2010 roku wskaźnik zanotował niewielki spadek (z 0,53% w 2009 r. do 0,52% w 2010 r.). Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, iż tak wysoką wartością nakładów na B+R nie charakteryzuje się żaden z polskich regionów (mapa 1.), co więcej żadne z województw nawet nie zbliża się do tej wartości wskaźnika (średnia dla UE w 2013 r. wynosiła 2,01%).

Strona7 MAPA 1. NAKŁADY NA DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZĄ I ROZWOJOWĄ JAKO % PKB W POLSCE WG WOJEWÓDZTW W 2013 R. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. WYKRES 1. NAKŁADY NA DZIAŁALNOŚĆ B+R JAKO % PKB W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM I POLSCE W LATACH 2009-2015 Z PERSPEKTYWĄ 2020 R. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. W przypadku drugiego wskaźnika podstawowego – udziału podmiotów gospodarczych ponoszących nakłady na działalność badawczą i rozwojową w ogólnej liczbie podmiotów (%) wartością bazową jest 2010 r. z udziałem 33,7%. Wartość docelowa dla roku 2020 została określona na 41%. Wskaźnik ten dla województwa dolnośląskiego już w 2011 roku notował 43,1%, dzięki czemu udało się już wtedy osiągnąć wartość wyższą niż oczekiwana w roku docelowym. W 2012 roku odnotowano spadek wartości do poziomu 38,7%, w 2014 r. wskaźnik wyniósł do 43%, po czym w 2015 r. spadł do 38,2%. Jak widać na wykresie 2. indykator ten cechuje się dość znacznymi rocznymi wahaniami. Jego wysoka wartość oraz znaczna dynamika wzrostu pozwalają zakładać, iż w 2020 udział podmiotów gospodarczych ponoszących nakłady na działalność B+R w ogólnej liczbie podmiotów również zostanie osiągnięty pomimo wcześniejszych wahań wartości. WYKRES 2. UDZIAŁ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH PONOSZĄCYCH NAKŁADY NA DZIAŁALNOŚĆ B+R W OGÓLNEJ LICZBIE PODMIOTÓW (%) W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM I POLSCE W LATACH 2010-2015 Z PERSPEKTYWĄ 2020 R. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. ► PRZYJĘTE WSKAŹNIKI DODATKOWE udział zatrudnionych w działalności badawczej i rozwojowej w liczbie pracujących ogółem (%) | udział przedsiębiorstw przemysłowych współpracujących w zakresie działalności innowacyjnej w ogólnej liczbie przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 9 osób pracujących (%) | jednostki badawczo-rozwojowe na 100 000 ludności 0,53 0,51 0,54 0,69 0,65 0,67 0,72 0,75 0,88 0,87 0,94 1,00 3 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 [%] DOLNOŚLĄSKIE POLSKA Oczekiwana linia trendu 33,7 43,1 38,7 50,1 43,0 38,2 24,4 28,1 32,3 37,3 39,0 39,0 41 20 25 30 35 40 45 50 55 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 [%] Dolnośląskie POLSKA Oczekiwana linia trendu

RAPORT Z REALIZACJI STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO 2020 Strona8 Pierwszym wskaźnikiem dodatkowym przyjętym do monitorowania Celu 1. jest udział zatrudnionych w działalności badawczej i rozwojowej w liczbie pracujących ogółem (%). W roku bazowym tj. 2010 udział ten wyniósł 0,75% (wykres 3.). W kolejnych latach odnotowywał wzrost do wartości 0,93% w 2012 roku, 1,08% w roku 2014 i niewielki spadek 1,05% w 2015 r. Jak widać wskaźnik ten charakteryzuje się stałym wzrostem wartości o podobnej dynamice (w Polsce wartość wskaźnika w 2015 r. wynosiła 0,97%). Można założyć więc, że w perspektywie 2020 roku wartość indykatora również powinna wzrastać. WYKRES 3. UDZIAŁ ZATRUDNIONYCH W DZIAŁALNOŚCI BADAWCZEJ I ROZWOJOWEJ W LICZBIE PRACUJĄCYCH OGÓŁEM (%) W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM I POLSCE W LATACH 2010-2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Udział przedsiębiorstw przemysłowych współpracujących w zakresie działalności innowacyjnej w ogólnej liczbie przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 9 osób pracujących notował w 2015 roku wartość 6,8% i spadł od 2010 roku (roku bazowego) o 0,2 punktu procentowego (wykres 4.). Co istotne w latach 2010-2015 udział ten charakteryzował się regularnym spadkiem wartości. Jedynie w 2012 roku można zauważyć wzrost wartości tego wskaźnika z 6,3% do 7,7% oraz lekki wzrost wartości w latach 2014-2015 (podobna tendencja miała miejsce także ogółem w Polsce). WYKRES 4. UDZIAŁ PRZEDSIĘBIORSTW PRZEMYSŁOWYCH WSPÓŁPRACUJĄCYCH W ZAKRESIE DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ W OGÓLNEJ LICZBIE PRZEDSIĘBIORSTW PRZEMYSŁOWYCH ZATRUDNIAJĄCYCH POWYŻEJ 9 OSÓB PRACUJĄCYCH (%) W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM I W POLSCE W LATACH 2010-2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Kolejnym wskaźnikiem uzupełniającym do Celu 1. SRWD 2020 jest liczba jednostek badawczo-rozwojowych w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców. W roku wyjściowym (2010) województwo dolnośląskie posiadało pięć takich jednostek (wykres 5.). W 2015 roku natomiast odnotowano 10,5 jednostek na 100 tys. mieszkańców. Co znamienne, począwszy od 2007 roku, corocznie obserwuje się wzrost tego indykatora. Zjawisko to ma bardzo duży wpływ na rozwój innowacyjności oraz badań w regionie. WYKRES 5. LICZBA JEDNOSTEK BADAWCZO-ROZWOJOWYCH W PRZELICZENIU NA 100 TYS. MIESZKAŃCÓW W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM I W POLSCE W LATACH 2010-2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 0,75 0,84 0,93 1,03 1,08 1,05 0,83 0,86 0,89 0,93 0,96 0,97 0,7 0,8 0,9 1,0 1,1 2010 2011 2012 2013 2014 2015 [%] DOLNOŚLĄSKIE POLSKA 7,0 6,3 7,7 6,1 6,6 6,8 6,1 5,5 6,0 5,2 5,6 5,5 0 5 10 2010 2011 2012 2013 2014 2015 [%] DOLNOŚLĄSKIE POLSKA 5 7,1 8,1 9,2 10 10,5 4,6 5,8 7,1 8,1 9 11,5 4 9 14 2010 2011 2012 2013 2014 2015 liczba Dolnośląskie POLSKA

Strona9 CEL 2. ZRÓWNOWAŻONY TRANSPORT I POPRAWA DOSTĘPNOŚCI TRANSPORTOWEJ ► DIAGNOZA STANU Sieć drogowa stanowi swoisty „szkielet”, warunkujący o rozwoju regionu oraz wszystkich podejmowanych przez mieszkańców aktywności (od kontaktów społecznych po gospodarcze i handlowe). Sprawny i efektywny układ transportowy, rozwijany zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, wpływa na jakość życia, przyczynia się też do wzrostu gospodarczego i powstawania nowych miejsc pracy. Sieć drogowa województwa dolnośląskiego należy do najgęstszych w kraju (97,3 km/100km2 przy średniej dla kraju 93 km/100 km2). Regionalna sieć dróg publicznych o twardej nawierzchni liczyła na koniec 2015 roku ponad 23,8 tys. km. Drogom w regionie towarzyszy ponad 4,9 tys. mostów i wiaduktów. Województwo dolnośląskie ze względu na przebiegające przez nie autostrady A4, A18 oraz drogę ekspresową S8 (i S3 oraz S5 w realizacji) posiada również dobrą dostępność do autostrad i dróg szybkiego ruchu. Pomimo iż sama sieć drogowa w województwie jest wystarczająca, to jej jakość, stan techniczny i przepustowość nie zawsze są dostosowane do wyzwań współczesności (dotyczy to zarówno sieci drogowej, jak i kolejowej). Najgorszą dostępnością czasową do ośrodka wojewódzkiego charakteryzują się obszary w południowej części województwa (szczególnie od Kotliny Jeleniogórskiej do Kotliny Kłodzkiej). Dlatego też tak ważna jest odpowiednia polityka w zakresie modernizacji i rozbudowy sieci transportowej w miejscach szczególnie tego wymagających. MAPA 2. DROGOWA DOSTĘPNOŚĆ CZASOWA WROCŁAWIA DLA GMIN WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO. Źródło: opracowanie własne IRT. Rozwój transportu publicznego, kolei, budowa i modernizacja dróg lokalnych oraz wojewódzkich pozwoli na zharmonizowanie i udrożnienie regionalnego systemu transportowego. Ze względu na swoje przygraniczne położenie województwo dolnośląskie szczególną uwagę powinno również położyć na rozwój połączeń transgranicznych, umożliwiających sprawny tranzyt między regionem a państwami sąsiadującymi (Republika Czeska i Republika Federalna Niemiec).

RAPORT Z REALIZACJI STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO 2020 Strona10 W województwie dolnośląskim obserwuje się także dosyć dobrą sytuację w zakresie sieci kolejowej. Pod względem gęstości sieci linii kolejowych województwo dolnośląskie (8,7 km linii kolejowych na 100 km²) zajmuje 2. miejsce w kraju. Główne trasy kolejowe w województwie (magistralne i pierwszorzędne) są zelektryfikowane. Jakość usług proponowanych przez przewoźników na dolnośląskiej sieci kolejowej ulega znacznej poprawie. W ostatnich latach Koleje Dolnośląskie dokonują systematycznie zakupu nowoczesnego taboru, który poprawia jakość usług kolejowych w regionie. Wciąż jednak czas przejazdu i dostępność do linii kolejowych oraz infrastruktury towarzyszącej (dworców i przystanków) nie odpowiada oczekiwaniom społecznym i nie jest w stanie skutecznie konkurować z innymi formami transportu. MAPA 3. DOSTĘPNOŚĆ KOLEJOWYCH POŁĄCZEŃ PASAŻERSKICH. Źródło: opracowanie własne IRT. MAPA 4. KOLEJOWA DOSTĘPNOŚĆ CZASOWA WROCŁAWIA DLA GMIN WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO. Źródło: opracowanie własne IRT.

Strona11 Pierwszy wskaźnik obligatoryjny przyjęty dla Celu 2. jest indykatorem, którego ukazanie na tym etapie realizacji Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020 nie jest możliwe. Objęcie całego zamieszkałego obszaru województwa dolnośląskiego izochroną 30 minut odległości od istniejących i projektowanych obecnie autostrad i dróg szybkiego ruchu wymaga bowiem uprzedniego rozwoju sieci dróg wojewódzkich i powiatowych umożliwiających następnie szybki oraz wygodny dostęp do sieci autostrad i dróg szybkiego ruchu. Realizacja tego założenia może być częściowo scharakteryzowana poprzez opis wskaźników uzupełniających, które nakreślą stan rozwoju sieci dróg wojewódzkich i powiatowych. Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, iż mimo planów rozwoju sieci autostrad i dróg szybkiego ruchu w kraju, w tym i na Dolnym Śląsku, mogą pozostać obszary, z których nie będzie możliwy dojazd do autostrady bądź drogi szybkiego ruchu w ciągu 30 minut, pomimo ulepszenia stanu dróg lokalnych (mapa 2.). MAPA 5. SIEĆ AUTOSTRAD I DRÓG SZYBKIEGO RUCHU W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM (ZREALIZOWANYCH I PLANOWANYCH). Źródło: www.gddkia.gov.pl; stan na dzień 22.09.2016 r. MAPA 6. DOSTĘPNOŚĆ DO WĘZŁÓW NA AUTOSTRADACH I DROGACH EKSPRESOWYCH. Źródło: opracowanie IRT. ► PRZYJĘTE WSKAŹNIKI PODSTAWOWE objęcie całego zamieszkałego obszaru województwa dolnośląskiego izochroną 30 minut odległości od istniejących i projektowanych obecnie autostrad i dróg szybkiego ruchu | liczba pasażerów obsłużonych w porcie lotniczym Wrocław – przyjazdy i wyjazdy (mln)

RAPORT Z REALIZACJI STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO 2020 Strona12 Drugim wskaźnikiem podstawowym przypisanym do Celu 2. SRWD 2020 jest liczba obsłużonych pasażerów w porcie lotniczym Wrocław – przyjazdy i wyjazdy (mln). W roku bazowym, czyli 2011, obsłużonych zostało 1,61 mln pasażerów (wykres 6.). W latach 2010-2015 w sumie obsłużono ponad 11 mln pasażerów. Ruch pasażerów pomiędzy portami krajowymi i zagranicznymi w roku 2015 wyniósł 2,27 mln i w stosunku do roku 2010 wzrósł o ponad 40% (666 412 pasażerów). Port lotniczy im. Mikołaja Kopernika we Wrocławiu jest obecnie jednym z najnowocześniejszych lotnisk w Polsce z nowym terminalem pasażerskim i co istotne nadal podsiada znaczne rezerwy przepustowości. Obecnie obsługuje 7,4% krajowego ruchu lotniczego. W związku z powyższym w kolejnych latach spodziewać się można dalszego wzrostu liczby obsłużonych pasażerów. WYKRES 6. LICZBA PASAŻERÓW OBSŁUŻONYCH W PORCIE LOTNICZYM WROCŁAW (PRZYJAZDY I WYJAZDY) W LATACH 2010-2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Pierwszym wskaźnikiem uzupełniającym, przyjętym do monitoringu realizacji Celu 2., jest liczba miast wojewódzkich, z którymi Wrocław jest połączony drogami szybkiego ruchu. Z Wrocławiem, na obecnym etapie rozwoju sieci dróg w Polsce, jest połączonych sześć miast będących siedzibami województw: Opole, Katowice, Kraków i Rzeszów (autostrada A4), Łódź i Warszawa (S8, A1 i A2). Realizacja drogi ekspresowej S5 natomiast połączy Wrocław z Poznaniem. Planowana sieć dróg krajowych (autostrad i dróg ekspresowych) zakłada połączenie siecią wszystkich miast wojewódzkich (mapa 5.). Cztery kolejne wskaźniki zaliczone w SRWD 2020 do indykatorów uzupełniających stanowią: łączna długość dróg wojewódzkich i powiatowych o twardej nawierzchni, dróg ekspresowych oraz autostrad. MAPA 7. PROGRAM BUDOWY DRÓG KRAJOWYCH NA LATA 2014-2023. Źródło: www.gddkia.gov.pl; stan na dzień 22.09.2016 r. Za rok bazowy w każdym przypadku przyjęto 2011. W tabeli 1. zaprezentowane zostało zestawienie długości dróg wg kategorii. Jak widać największy przyrost w latach 2010-2015 odnotowała sieć autostrad i dróg ekspresowych (głównie za sprawą budowy Autostradowej Obwodnicy Wrocławia oraz drogi ekspresowej S8), co jest związane z intensywnym rozwojem infrastruktury dróg szybkiego ruchu w całym kraju. Natomiast drogi wojewódzkie i powiatowe wykazują spadek długości, który wynika głównie z przekształceń własnościowych dróg (szczególnie dróg gminnych powiatowych) oraz z budowy nowych odcinków dróg wojewódzkich i powiatowych, stanowiących obejścia miejscowości. Przekłada się to na skrócenie ogólnej długości tych dróg ze względu na zmianę ich przebiegów (wykres 8.). 1602842 1610053 1948019 1876681 2034984 2269254 0 1 000 000 2 000 000 3 000 000 2010 2011 2012 2013 2014 2015 liczba osób ► PRZYJĘTE WSKAŹNIKI DODATKOWE liczba miast wojewódzkich, z którymi Wrocław jest połączony drogami szybkiego ruchu (autostrady i ekspresowe) | łączna długość dróg wojewódzkich i powiatowych o twardej nawierzchni (km) | łączna długość dróg ekspresowych (km) | łączna długość autostrad (km) | łączna długość czynnych linii kolejowych (km) | udział ludności korzystającej z transportu zbiorowego w miastach (transport miejski) i w regionie (transport regionalny) w ogólnej liczbie mieszkańców (%) | liczba stałych ograniczeń prędkości poniżej prędkości konstrukcyjnej na sieci kolejowej Województwa z podziałem na sieć samorządową i państwową

Strona13 TABELA 1. DŁUGOŚĆ DRÓG EKSPRESOWYCH, AUTOSTRAD ORAZ DRÓG WOJEWÓDZKICH I POWIATOWYCH O TWARDEJ NAWIERZCHNI W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W KM W LATACH 2010-2015. drogi rok 2010 2011 2012 2013 2014 2015 ekspresowe 13,0 13,0 59,4 59,4 64,3 64,3 autostrady 199,2 222,3 221,9 221,9 221,9 221,9 wojewódzkie 2 360,2 2 360,2 2 373,0 2 418,9 2 422,9 2 402,4 powiatowe 8 326,5 8 321,0 8 284,1 8 057,5 8 090,5 8 106,6 ogółem wojewódzkie i powiatowe 10 686,7 10 681,2 10 657,1 10 476,4 10 513 10 509 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Jak już wcześniej wspomniano, największy przyrost długości odnotowano w zakresie dróg ekspresowych (między 2010 a 2015 rokiem: 51,3 km dróg ekspresowych i 22,7 km autostrad), szczególnie w latach 2011-2012 (wykres 7). Ponadto wśród przyszłych inwestycji z zakresu transportu i komunikacji w województwie dolnośląskim zaplanowana jest budowa kolejnych dróg ekspresowych (S5 i S3). Również w Polsce ta kategoria dróg dominuje wśród planowanych inwestycjach drogowych (mapa 5.). WYKRES 7. DŁUGOŚĆ AUTOSTRAD I DRÓG EKSPRESOWYCH W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W LATACH 2010-2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. WYKRES 8. DŁUGOŚĆ DRÓG WOJEWÓDZKICH I POWIATOWYCH O NAWIERZCHNI TWARDEJ W LATACH 2010-2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. WYKRES 9. DŁUGOŚĆ EKSPLOATOWANYCH LINII KOLEJOWYCH W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W LATACH 2010-2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Kolejnym wskaźnikiem określającym stan rozwoju infrastruktury transportowej w regionie jest łączna długość czynnych linii kolejowych. W roku bazowym (2011) długość eksploatowanych linii wynosiła 1779 km (co stanowiło 8,8% ogólnej ich długości w całym kraju) (wykres 9.). Niepokojącym zjawiskiem jest stale zmniejszająca się długość linii w latach 20102015 z 1769 do 1727 km. Ze względu na zły stan infrastruktury kolejowej, którego efektem jest duża liczba stałych ograniczeń prędkości, obserwowane jest jednak obniżenie przepustowości oraz ograniczenie czasowej dostępności w komunikacji kolejowej. 13,0 13,0 59,4 59,4 64,3 64,3 199,2 222,3 221,9 221,9 221,9 221,9 0 100 200 300 2010 2011 2012 2013 2014 2015 [km] ekspresowe autostrady 2 360,2 2 360,2 2 373,0 2 418,9 2 422,9 2 402,4 8 326,5 8 321,0 8 284,1 8 057,5 8 090,5 8 106,6 0 2 000 4 000 6 000 8 000 10 000 2010 2011 2012 2013 2014 2015 [km] wojewódzkie powiatowe 1769 1779 1779 1763 1751 1727 1 720 1 740 1 760 1 780 1 800 2010 2011 2012 2013 2014 2015 [km]

RAPORT Z REALIZACJI STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO 2020 Strona14 Dodatkowo ze względu na prace modernizacyjne i rewitalizacyjne na liniach kolejowych występuje szereg tymczasowych ograniczeń prędkości. Kolejny wskaźnik liczba stałych ograniczeń prędkości poniżej prędkości konstrukcyjnej na sieci kolejowej województwa, z podziałem na sieć: samorządową i państwową, nie jest możliwy do pełnego scharakteryzowania ze względu na brak dostępnych danych. Podobnie jest w przypadku ostatniego indykatora dodatkowego w Celu 2. jakim jest udział ludności korzystającej z transportu zbiorowego w miastach (transport miejski) i w regionie (transport regionalny) w ogólnej liczbie mieszkańców (%). W statystyce publicznej (GUS) możemy znaleźć dane dotyczące ludności w miastach obsługiwanej przez zakłady komunikacji miejskiej w % w ogóle ludności miasta, dane te są dostępne jedynie do 2008 roku. Aktualne dane dotyczą jedynie przewozów pasażerów w mln (wykres 10). Co więcej, w statystyce publicznej dane dotyczące transportu regionalnego (linie regularnej komunikacji autobusowej) są gromadzone dopiero od 2014 roku, dlatego też niemożliwe jest dokonanie jakichkolwiek porównań na przestrzeni ostatnich lat (wykres 11.). Dane te ponadto nie odnoszą się do korzystających, a jedynie do liczby linii i ich długości. WYKRES 10. PRZEWOZY PASAŻERÓW W KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W MLN W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W LATACH 2010-2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. WYKRES 11. KRAJOWE LINIE REGULARNEJ KOMUNIKACJI AUTOBUSOWEJ WG TYPU W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W 2015 ROKU3. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. CEL 3. WZROST KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW, ZWŁASZCZA MŚP ► DIAGNOZA STANU W ostatnich latach widoczny jest wyraźny wzrost aktywności oraz wydajności małych i średnich przedsiębiorstw. Jak powszechnie wiadomo w czasach kryzysu i wahań koniunktury gospodarczej ten sektor ma możliwość szybkiego reagowania na zmiany i elastycznego dostosowania się do warunków otoczenia. Sektor MŚP jest zatem swoistym motorem napędowym gospodarki regionu. Kondycja MŚP jest również wyznacznikiem dla określania całościowego poziomu rozwoju i konkurencyjności przedsiębiorstw w regionie. Jak wynika z Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2013-20144, województwo dolnośląskie zajmuje 6. pozycję ze wskaźnikiem syntetycznym rozwoju przedsiębiorczości wynoszącym 58,46W 2013 r. wskaźnik ten osiągnął wartość 65,4, co dało 5. pozycję w kraju. Korzystne tendencje w województwie dolnośląskim obserwuje się również w przypadku liczby aktywnych MŚP w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, która wynosiła w 2013 roku 48,6 MŚP/1000 mieszkańców (w 2013 r. 6. miejsce w Polsce). Dolnośląskie wypada natomiast mniej korzystnie na tle innych województw pod względem liczby MŚP nowo powstałych i zlikwidowanych w 2011 roku (więcej zlikwidowanych niż nowo utworzonych) oraz nakładów inwestycyjnych MŚP przypadających na przedsiębiorstwo. W porównaniu z rokiem 20105 w 2011 roku województwo dolnośląskie spadło o jedno miejsce w rankingu, natomiast wartość wskaźnika syntetycznego 3 Linie przedsiębiorstw o liczbie pracujących powyżej 9 osób prowadzących regularną komunikację w ruchu krajowym i międzynarodowym; bez przedsiębiorstw komunikacji miejskiej. Podziału danych na województwa dokonano według siedzib przedsiębiorstw. 4 Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2013-2014, PARP, 2015. 5 Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2013-2014, PARP, 2015. 242,6 215,9 242,0 251,7 259,2 264,1 200 220 240 260 280 2010 2011 2012 2013 2014 2015 [mln] 1098 46 141 897 14 0 200 400 600 800 1 000 1 200 ogółem dalekobieżne regionalne podmiejskie miejskie [szt.]

Strona15 obniżyła się o 1,8 punktu procentowego. Sytuacja w sektorze MŚP powiązana jest ściśle z sytuacją gospodarczą kraju oraz regulacjami prawa krajowego. Dlatego też na poziomie regionalnym należy wspomagać przedsiębiorców, w miarę posiadanych kompetencji i możliwości organizacyjnych. ► PRZYJĘTE WSKAŹNIKI PODSTAWOWE udział MŚP w wytwarzaniu PKB (%) | udział osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem (%) Docelowy udział MŚP w wytwarzaniu PKB powinien osiągnąć w 2020 roku poziom 55%. Wskaźnik ten w 2010 roku wynosił 45% i był niższy o 3,4% od średniej dla Polski. Przyjmując jako wartość bazową 45% w 2010 roku i zakładając teoretycznie równomierny wzrost wskaźnika w latach 2010-2020 do poziomu docelowego, średni roczny wzrost powinien kształtować się na poziomie 1 punktu procentowego. Ze względu na brak danych w statystyce publicznej odnośnie tego indykatora nie jest możliwa ocena zmian zachodzących w latach 2010-2012. Z powyższej przyczyny nie przewiduje się też możliwości monitorowania tego wskaźnika w kolejnych latach. Kolejnym wskaźnikiem podstawowym monitorującym Cel 3. jest udział osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem (%). Strategia zakłada wzrost udziału osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem do poziomu 75%. W 2011 roku wskaźnik ten wynosił 69,6%. Przyjmując tę wartość jako bazową i zakładając teoretycznie równomierny wzrost wskaźnika w latach 20112020 do poziomu docelowego, średni roczny wzrost powinien kształtować się na poziomie około 0,6 punktu procentowego. MAPA 8. UDZIAŁ OSÓB FIZYCZNYCH PROWADZĄCYCH DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZĄ W OGÓLNEJ LICZBIE PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH ZAREJESTROWANYCH W REJESTRZE REGON W 2015 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Tymczasem w latach 2010-2015 odnotowano spadek wartości tego wskaźnika w województwie z poziomu 70,9% do poziomu 65,9% (podobnie jak w całej Polsce z 75,3% do 71% – wykres 12.). Dynamika spadku w województwie w tym okresie wynosiła rocznie średnio około 1 punktu procentowego (mapa 6.). WYKRES 12. UDZIAŁ OSÓB FIZYCZNYCH PROWADZĄCYCH DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZĄ W LICZBIE PODMIOTÓW OGÓŁEM (%) W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM I POLSCE W LATACH 2010-2015 Z PERSPEKTYWĄ 2020 R. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 75,3 74,2 73,4 72,8 71,9 71,0 70,9 69,6 68,9 67,8 66,8 65,9 75 65 70 75 80 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 [%] POLSKA DOLNOŚLĄSKIE Oczekiwana linia trendu ► PRZYJĘTE WSKAŹNIKI DODATKOWE udział podmiotów gospodarczych zatrudniających do 9 osób w ogólnej liczbie podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w systemie REGON (%) | udział pracujących w sektorze usługowym w liczbie pracujących ogółem (%) | udział pracujących w instytucjach otoczenia biznesu (działalności finansowej i ubezpieczeniowej oraz obsłudze rynku nieruchomości) w liczbie pracujących ogółem (%) | instytucje otoczenia biznesu (działalność finansowa i ubezpieczeniowa oraz obsługa rynku nieruchomości) na 10 000 podmiotów gospodarczych | udział organizacji sektora non-profit prowadzących działalność gospodarczą oraz nie prowadzących odpłatnej działalności statutowej w liczbie organizacji ogółem (%)

RAPORT Z REALIZACJI STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO 2020 Strona16 Pierwszym z dodatkowych wskaźników wymienionych w strategii dla realizacji Celu 3. jest udział podmiotów gospodarczych zatrudniających do 9 osób w ogólnej liczbie podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w systemie REGON. W roku bazowym (2011) wartość wskaźnika osiągnęła w województwie dolnośląskim 95,9% (wykres 14.). W ciągu roku osiągnął on poziom 96,2% dla województwa. W 2015 roku wskaźnik zanotował wzrost o 0,5 punktu procentowego w porównaniu do 2010 roku. WYKRES 13. UDZIAŁ PRACUJĄCYCH W SEKTORZE USŁUGOWYM W LICZBIE PRACUJĄCYCH OGÓŁEM W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W LATACH 2010-2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. WYKRES 14. UDZIAŁ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH ZATRUDNIAJĄCYCH DO 9 OSÓB W OGÓLNEJ LICZBIE PODMIOTÓW GOSPODARKI NARODOWEJ ZAREJESTROWANYCH W SYSTEMIE REGON W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W LATACH 2010-2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Udział pracujących w sektorze usługowym w liczbie pracujących ogółem wynosił w roku bazowym (2011) w województwie dolnośląskim 59% (wykres 13.). Na przestrzeni lat 2010-2015 pomimo odnotowanych wzrostów i spadków wskaźnika zauważalna była jednak tendencja zwyżkowa wartości tego indykatora do 2015 roku kiedy to znowu uległ obniżeniu do 60%. Kolejnym wskaźnikiem opisującym poziom konkurencyjności przedsiębiorstw jest udział pracujących w instytucjach otoczenia biznesu (działalności finansowej i ubezpieczeniowej oraz obsłudze rynku nieruchomości) w liczbie pracujących ogółem. W roku bazowym 2011 wartość indykatora wynosiła 4,3% (przy 1415,2 instytucjach na 10 000 podmiotów gospodarczych). W latach 2010-2015 wskaźnik zanotował wzrost, osiągając w 2015 roku wartość 4,2% (1435,2 instytucji na 10 000 podmiotów gospodarczych). Ostatni wskaźnik przypisany do Celu 3. to udział organizacji sektora non-profit prowadzących działalność gospodarczą oraz nie prowadzących odpłatnej działalności statutowej w liczbie organizacji ogółem. W 2008 roku w województwie dolnośląskim wskaźnik ten wyniósł 4%, w 2010 i 2012 roku 3,8%. Ze względu na brak dostępu do nowszych danych nie można ocenić zmiany jego wartości w kolejnych latach. Dla uzupełnienia można zaprezentować liczbę organizacji na 10 000 mieszkańców ogółem. Można stwierdzić, że wskaźnik ten w latach 2010-2015 wzrósł w województwie o 11 punktów procentowych. CEL 4. OCHRONA ŚRODOWISKA NATURALNEGO, EFEKTYWNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW ORAZ DOSTOSOWANIE DO ZMIAN KLIMATU I POPRAWA POZIOMU BEZPIECZEŃSTWA ► DIAGNOZA STANU Województwo dolnośląskie charakteryzuje się bogatymi zasobami zarówno środowiska naturalnego, jak i kulturowego, które wyróżniają Dolny Śląsk wśród innych regionów. Istotna jest ochrona oraz racjonalne 59,4 59 58,6 59,5 60,6 60 58 58,5 59 59,5 60 60,5 61 2010 2011 2012 2013 2014 2015 [%] 95,9 95,9 96,2 96,3 96,3 96,4 95,8 95,9 96,0 96,1 96,2 96,3 96,4 96,5 2010 2011 2012 2013 2014 2015 [%]

Strona17 wykorzystanie zasobów i środowiska, gdyż ich stan ma duże znaczenie dla warunków życia społeczeństwa oraz rozwoju wybranych dziedzin gospodarki. Przez ostatnie lata następowały znaczne zmiany w użytkowaniu terenu na Dolnym Śląsku, poprzez wyłączanie gruntów z produkcji rolniczej i leśnej (wykres 15. i 16.). Znaczne powierzchnie terenów zostały przeznaczone na cele inwestycyjne. Stosunkowo duża ilość gruntów rolnych (w tym klas I–III) oraz leśnych została wyłączona z użytkowania rolniczego i leśnego. W 2015 roku wyłączono z użytkowania rolniczego i leśnego 305 ha, co stanowiło prawie 8% gruntów wyłączonych w Polsce. WYKRES 15. GRUNTY WYŁĄCZONE Z UŻYTKOWANIA ROLNICZEGO I LEŚNEGO W POLSCE I W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W LATACH 2010-2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. WYKRES 16. GRUNTY ROLNE I LEŚNE WYŁĄCZONE Z UŻYTKOWANIA ROLNICZEGO I LEŚNEGO W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W LATACH 2010-2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Pod względem powierzchni lasów województwo dolnośląskie znajduje się na 8. miejscu w Polsce (odsetek gruntów leśnych w powierzchni ogólnej województwa w 2015 r. wynosił 29,75%). W ostatnich pięciu latach powierzchnia lasów na Dolnym Śląsku sukcesywnie rosła, są to jednak niewielkie zmiany (wykres 17.). Na Dolnym Śląsku występuje większość spotykanych w Polsce typów kopalin, w tym wiele surowców unikalnych w skali kraju (np.: największe zasoby surowców skalnych, duże zasoby surowców metalicznych oraz energetycznych, a także wód mineralnych). Na stan środowiska duży wpływ ma również stopień rozwoju infrastruktury technicznej, głównie komunalnej. Stan zwodociągowania terenów województwa jest względnie wysoki, a przy tym bardzo zróżnicowany. W części gmin zwodociągowane są wszystkie miejscowości, pozostałe gminy są częściowo zwodociągowane. Podkreślić należy, że powiaty położone w południowej części województwa w obszarach górskich, o wysokich walorach przyrodniczych i turystycznych, zwłaszcza wzdłuż granicy polsko-czeskiej, są w mniejszym stopniu zwodociągowane, niż powiaty położone w centralnej i północnej części regionu. Jeszcze mniej korzystna sytuacja na tym obszarze dotyczy sieci kanalizacyjnej, co wynika bezpośrednio z warunków naturalnych (górzyste ukształtowanie terenu i rozproszone osadnictwo). WYKRES 17. ZMIANY LESISTOŚCI W POLSCE I W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W LATACH 2010–2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 3486 3509 3172 2441 2945 3851 159 278 191 220 253 305 0 500 1 000 1 500 2 000 2 500 3 000 3 500 2010 2011 2012 2013 2014 2015 [ha] POLSKA DOLNOŚLĄSKIE 130 252 152 172 215 253 29 26 39 48 38 52 0 50 100 150 200 250 300 350 2010 2011 2012 2013 2014 2015 [ha] grunty rolne grunty leśne 29,2 29,2 29,3 29,4 29,4 29,5 29,5 29,6 29,6 29,7 29,7 29,7 29,0 29,5 30,0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 [%] POLSKA DOLNOŚLĄSKIE

RAPORT Z REALIZACJI STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO 2020 Strona18 Z punktu widzenia realizacji Celu 3. istotny jest również stan środowiska regionu. Jednym z ważnych komponentów jest jakość powietrza, na którą największy negatywny wpływ mają takie czynniki jak: emisja z zakładów przemysłowych, sektor mieszkaniowy i transport drogowy. W ostatnim czasie nastąpiła nieznaczna poprawa jakości powietrza, wód i gleb. Województwo dolnośląskie nadal jednak znajduje się w niechlubnej czołówce województw, w których emisje zanieczyszczeń pyłowych i gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych są największe (po regionach pomorskim, małopolskim i zachodniopomorskim). Wśród dolnośląskich miast o dużej skali zagrożenia środowiska emisją zanieczyszczeń powietrza (pyłowych lub/i gazowych) wymieniane są m.in. Bogatynia, Wrocław, Legnica, Wałbrzych, Siechnice, Polkowice, Lubin, Brzeg Dolny, Jelenia Góra, Świdnica i Strzelin. O dostępności przestrzeni turystycznej regionu decyduje zróżnicowana infrastruktura turystyczna, w tym szczególnie zasoby bazy noclegowej. W 2015 roku w województwie dolnośląskim funkcjonowało 867 obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania. W porównaniu do 2012 roku nastąpił ponad 8% spadek ich liczby (ubyło 79 placówek). W perspektywie lat 2010-2015 nastąpił jednak 19% wzrost ogólnej liczby obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania w województwie (o 141 obiektów). Dla porównania w skali kraju w 2015 roku zaobserwowano 5% wzrost liczby obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania w stosunku do 2012 roku oraz 28% wzrost w latach 2010-2015. W 2015 roku pod względem liczby obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania województwo znajdowało się na 4. miejscu w kraju – podobnie jak w 2012 roku. Wypadkową walorów naturalnych i stanu środowiska jest potencjał turystyczny regionu. Dolny Śląsk charakteryzuje się bogatymi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi, kulturowymi i uzdrowiskowymi, przygranicznym położeniem oraz stosunkowo dobrze rozwiniętą infrastrukturą turystyczną. Międzynarodowe i krajowe znaczenie turystyczne mają obszary Sudetów i Doliny Odry oraz Dolina Baryczy , regionalne –i Wzgórza Trzebnickie, Bory Dolnośląskie i Masyw Ślęży. Rozwój jakościowy i ilościowy bazy noclegowej województwa znalazł swoje odzwierciedlenie w wielkości ruchu turystycznego. W 2015 roku udzielono blisko 6,3 mln noclegów turystom ogółem we wszystkich typach bazy noclegowej województwa, wśród których było 1,5 mln noclegów udzielono turystom zagranicznym (ok. 17%). W stosunku do 2010 roku nastąpił prawie 40% wzrost ogólnej liczby turystów korzystających z bazy noclegowej regionu na 1000 ludności. Wzrost zanotowany został również w zakresie liczby turystów zagranicznych odwiedzających Dolny Śląsk. Biorąc pod uwagę fakt, że w 2012 roku odbywały się Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej (Euro 2012) należy wynik ten uznać za korzystny. W 2015 roku województwo dolnośląskie pod względem liczby turystów korzystających z noclegów na 1000 mieszkańców uplasowało się na 4. miejscu w kraju po regionach zachodniopomorskim, małopolskim i pomorskim. W latach 2010–2015 nastąpiło również spotęgowanie ruchu turystycznego w regionie oraz wzrost stopnia wykorzystania obiektów noclegowych przez turystów odwiedzających region, pomimo braku wystarczającej infrastruktury turystycznej dla pełnego udostępnienia walorów turystycznych regionu. Pierwszym obligatoryjnym wskaźnikiem opisującym Cel 4. SRWD 2020 jest emisja zanieczyszczeń powietrza SO2 z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza na 1 mieszkańca, która w roku bazowym (2011) wyniosła 16,6 kg na mieszkańca (wykres 18.), natomiast w latach 2010-2015 spadała osiągając w 2015 roku 7,8 kg na mieszkańca. Wartość docelowa w perspektywie 2020 roku wynosi 13 kg na 1 mieszkańca, co oznacza iż założony SRWD 2020 poziom emisji został osiągnięty już w 2014 roku. ► PRZYJĘTE WSKAŹNIKI PODSTAWOWE emisja zanieczyszczeń powietrza SO2 zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska na 1 mieszkańca (kg) | udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w liczbie ludności ogółem (%)

Strona19 WYKRES 18. EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA SO2 I NOX NA 1 MIESZKAŃCA W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W LATACH 2010-2015 Z PERSPEKTYWĄ 2020 ROKU. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, BDL Kolejny wskaźnik podstawowy to udziału ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w liczbie ludności ogółem. W roku bazowym wynosił on 76,8% (wykres 19.), natomiast w roku 2015 79,7%. W perspektywie 2020 roku spodziewane jest osiągnięcie wartości tego indykatora na poziomie 85%. Jak widać na wykresie wartość wskaźnika w każdym roku wzrasta. Wzrost ten jest jednak dosyć powolny (między 2010 a 2015 rokiem o około 3,8 punktu procentowego). WYKRES 19. UDZIAŁ LUDNOŚCI KORZYSTAJĄCEJ Z OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW W LICZBIE LUDNOŚCI OGÓŁEM (%) W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W LATACH 2010-2015 Z PERSPEKTYWĄ 2020 ROKU. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Pierwszym uzupełniającym wskaźnikiem Celu 4. jest udział produkcji energii eklektycznej ze źródeł odnawialnych w produkcji elektrycznej ogółem (%). W roku bazowym (2010) zanotowano dla województwa dolnośląskiego wartość wskaźnika 4,93%. Jak widać na wykresie 20. corocznie notowany jest wzrost wartości indykatora. Jedynie w 2013 roku odnotowano jego nieznaczny spadek do poziomu 6%. W 2015 roku wyniósł on jednak 9,4%. Jest to niewątpliwie tendencja pozytywna, zgodna z celami Polityki Energetycznej Państwa do 2030 roku 13,5 13,1 12,2 11,1 10,4 10,2 18,6 16,6 16,5 13,1 8,6 7,8 13,0 8,8 8,6 8,2 7,9 7,3 8,0 6,6 6,4 6,5 5,6 4,9 4,4 5,0 4 6 8 10 12 14 16 18 20 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 [kg] POLSKA SO2 DOLNOŚLĄSKIE SO2 Oczekiwana linia trendu SO2 POLSKA NOx DOLNOŚLĄSKIE NOx Oczekiwana linia trendu NOx 64,7 65,7 68,6 70,3 71,5 72,7 75,9 76,8 77,2 77,7 78,6 79,7 85 60 70 80 90 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 [%] POLSKA DOLNOŚLĄSKIE Oczekiwana linia trendu ► PRZYJĘTE WSKAŹNIKI DODATKOWE udział produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w produkcji energii elektrycznej ogółem (%) | zużycie energii elektrycznej w miastach na 1 mieszkańca (kWh) | emisja zanieczyszczeń powietrza NOX na 1 mieszkańca (kg) | udział powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionej w powierzchni ogółem (%) | udział gruntów zdewastowanych i zdegradowanych wymagających rekultywacji w powierzchni ogółem (%)

RAPORT Z REALIZACJI STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO 2020 Strona20 WYKRES 20. UDZIAŁ PRODUKCJI ENERGII ELEKTRYCZNEJ ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH W PRODUKCJI ELEKTRYCZNEJ OGÓŁEM (%) W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W LATACH 2010-2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. WYKRES 21. ZUŻYCIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ W MIASTACH NA 1 MIESZKAŃCA W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W LATACH 2010-2015. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Innym ważnym aspektem dotyczącym energetyki jest zużycie energii elektrycznej w miastach na 1 mieszkańca. W roku bazowym (2011) w miastach przeciętnie zużywano 759 kWh/mieszkańca (wykres 21.). W roku 2012 zużycie wzrosło o około 25 kWh, aczkolwiek w 2014 roku zanotowano spadek do 692 kWh na mieszkańca. W 2015 roku wartość kolejny raz wzrosła do 709,5 kWh. Obserwowana tendencja wzrostowa nie była korzystna, ponieważ oszczędność energii ma istotny wpływ na poprawę efektywności ekonomicznej gospodarki oraz jej konkurencyjność. Poza tym wiąże się też z tym zmniejszenie negatywnego wpływu elektrowni na środowisko, ponieważ większość wykorzystywanej energii na Dolnym Śląsku pochodzi z elektrowni konwencjonalnej Turów, wykorzystującej węgiel brunatny. Kolejny indykator odnosi się do emisji zanieczyszczeń powietrza, a dokładnie tlenków azotu. W roku bazowym (2011) emisja ta na mieszkańca wynosiła 6,4 kg. W latach 2010-2015 zmalała ona do wartości 4,4 kg. Zaobserwowana tendencja jest bardzo pozytywna, ponadto jak widać na wykresie 22. obserwuje się ją już od 2010 roku, co pozwala zakładać, że w dalszym ciągu można spodziewać się spadku emisji. Dwa ostatnie wskaźniki uzupełniające Celu 4. odnoszą się do powierzchni zajmowanej przez obszary cenne przyrodniczo bądź zdewastowane i zdegradowane. Pomimo bogatych walorów przyrodniczych województwo dolnośląskie pod względem udziału powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionej w powierzchni ogólnej (%) zajmuje ostatnie miejsce w kraju. W przyjętym roku bazowym (2011) udział ten wynosił 18,6% powierzchni i do roku 2015 nie uległ zmianie. Dla powiększenia i uzyskania ciągłości systemu obszarów chronionych konieczne jest jego uzupełnienie oraz objęcie ochroną innych, ważnych z punktu widzenia przyrodniczego, obiektów i terenów. Pozytywną tendencją jest widoczny w latach 2010-2011 nieznaczny wzrost tego wskaźnika (wykres 23.). Należy dodać również, że na terenie województwa zostały wyznaczone obszary w ramach europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 chroniące najcenniejsze siedliska i gatunki, które uważa się za zagrożone – 354 732,3 ha obszarów ochrony siedlisk oraz 292 125,7 ha obszarów specjalnej ochrony ptaków. WYKRES 22. UDZIAŁ OBSZARÓW PRAWNIE CHRONIONYCH W POWIERZCHNI OGÓLNEJ POLSKI I WOJEWÓDZTW W 2015 ROKU. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 4,9 5,3 6,6 6,0 9,6 9,4 4 5 6 7 8 9 10 2010 2011 2012 2013 2014 2015 [%] 765,8 758,7 784,1 752,6 692,0 709,5 680 700 720 740 760 780 800 2010 2011 2012 2013 2014 2015 [kWh] 32,5 65,0 53,0 46,7 44,9 38,8 32,7 31,8 31,8 31,7 29,7 27,2 22,7 22,2 21,6 19,6 18,6 0 20 40 60 [%] 80

RkJQdWJsaXNoZXIy MjUxOTg3