STRATEGIA ENERGETYCZNA DOLNEGO ŚLĄSKA – KIERUNKI WSPARCIA SEKTORA ENERGETYCZNEGO 1
STRATEGIA ENERGETYCZNA DOLNEGO ŚLĄSKA – KIERUNKI WSPARCIA SEKTORA ENERGETYCZNEGO 2 INSTYTUT ROZWOJU TERYTORIALNEGO UL. J. Wł. Dawida 1A 50-527 Wrocław www.irt.wroc.pl tel. +48 71 374 95 00 Autorzy opracowania: Maciej Zathey – Dyrektor IRT Kamila Lesiw-Głowacka – koordynator Piotr Chmiel Katarzyna Mańkowska-Bigus Anna Pastucha Autor fotografii: Przemysław Stasiak „Strategia Energetyczna Dolnego Śląska – kierunki wsparcia sektora energetycznego” została przyjęta Uchwałą Nr 6053/VI/22 Zarządu Województwa Dolnośląskiego w dniu 25 października 2022 r.
STRATEGIA ENERGETYCZNA DOLNEGO ŚLĄSKA – KIERUNKI WSPARCIA SEKTORA ENERGETYCZNEGO 3 Szanowni Państwo! Energia warunkuje życie. Im bardziej staramy się wspiąć na wyższy poziom rozwoju cywilizacyjnego, tym większa spoczywa na nas odpowiedzialność za racjonalne gospodarowanie zasobami i energią. Stabilne funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki zależy w dużej mierze od kondycji systemu energetycznego oraz dostępności do źródeł energii. Odczuwamy to szczególnie w chwili kryzysu spowodowanego zmianami klimatycznymi, pandemią i wojną. 25. października 2022 r. Zarząd Województwa Dolnośląskiego przyjął Strategię Energetyczną Dolnego Śląska – kierunki wsparcia sektora energetycznego. Dokument ten jest odpowiedzią na zidentyfikowane wyzwania polityki rozwoju województwa dolnośląskiego i definiuje kierunki działań Samorządu Województwa zgodne z Polityką Energetyczną Państwa oraz celami energetycznymi określonymi na szczeblu Unii Europejskiej. Naturalna granica absorbcji gazów cieplarnianych planety została przekroczona, co powoduje, że są potrzebne natychmiastowe i zdecydowane działania wszystkich państw, aby zatrzymać proces degradacji naszej planety. Dlatego też strategicznym celem dla Dolnego Śląska, w kontekście polityki energetycznej, jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do roku 2050. Osiągnięcie tego celu zależne jest od transformacji energetycznej opartej na m.in. na dekarbonizacji sektora energetycznego, a także jego decentralizacji i digitalizacji oraz uruchamianiu nowych zbilansowanych źródeł energii. Cele operacyjne Strategii koncentrują się na: poprawie jakości powietrza, wsparciu dla rozwoju badań i innowacji w zakresie technologii energetycznych, podniesieniu efektywności energetycznej, wspieraniu rozwoju odnawialnych źródeł energii i technologii jej magazynowania, wspieraniu społeczności energetycznych, poodnoszeniu bezpieczeństwa energetycznego oraz informowaniu i edukowaniu społeczeństwa. Wdrożenie Strategii odbywać będzie się przy wykorzystaniu instrumentów finansowych i organizacyjnych zarządzanych przez Samorząd Województwa Dolnośląskiego. Dokument stanowić będzie także podstawę do aplikowania po dodatkowe zewnętrzne źródła finansowania. Osiąganie celów określonych w Strategii Energetycznej możliwe jest jednak tylko przy współpracy wszystkich szczebli administracyjnych, sektora energetycznego, podmiotów gospodarczych i organizacji społecznych. Transformacja energetyczna jest największym wyzwaniem cywilizacyjnym XXI wieku. Działać musimy już dziś. Wspólnie! Cezary Przybylski Marszałek Województwa Dolnośląskiego
STRATEGIA ENERGETYCZNA DOLNEGO ŚLĄSKA – KIERUNKI WSPARCIA SEKTORA ENERGETYCZNEGO 4 Spis treści WSTĘP ..................................................................................................................................................... 5 SYNTEZA „RAPORTU O STANIE ENERGETYKI W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM” ............................. 7 CEL STRATEGICZNY................................................................................................................................ 14 MISJA SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO ................................................................... 14 WIZJA FUNKCJONOWANIA ENERGETYKI W REGIONIE.......................................................................... 14 Docelowy model funkcjonowania energetyki w regionie do 2030 r................................................. 14 Wizja funkcjonowania energetyki w regionie do 2050 r................................................................... 14 CEL OPERACYJNY 1. POPRAWA JAKOŚCI POWIETRZA ........................................................................... 17 Kierunki działań w ramach celu operacyjnego 1. .......................................................................... 18 CEL OPERACYJNY 2. ROZWÓJ BADAŃ I INNOWACJI .............................................................................. 19 Kierunki działań w ramach celu operacyjnego 2. .......................................................................... 19 CEL OPERACYJNY 3. WYSOKA EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA ............................................................ 20 Kierunki działań w ramach celu operacyjnego 3. .......................................................................... 22 CEL OPERACYJNY 4. WZROST WYKORZYSTANIA ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII I TECHNOLOGII JEJ MAGAZYNOWANIA ............................................................................................................................... 23 Kierunki działań w ramach celu operacyjnego 4. .......................................................................... 24 CEL OPERACYJNY 5. ENERGETYKA OBYWATELSKA................................................................................ 29 Kierunki działań w ramach celu operacyjnego 5. .......................................................................... 30 CEL OPERACYJNY 6. BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE ...................................................................... 31 Kierunki działań w ramach celu operacyjnego 6. .......................................................................... 31 CEL OPERACYJNY 7. INFORMACJA I EDUKACJA..................................................................................... 32 Kierunki działań w ramach celu operacyjnego 7. .......................................................................... 32 REKOMENDACJE I POSTULATY .............................................................................................................. 34 SKIEROWANE DO RZĄDU RP ......................................................................................................... 34 SKIEROWANE DO SAMORZĄDÓW LOKALNYCH ............................................................................ 35 WDRAŻANIE I RAMY FINANSOWE ......................................................................................................... 37 OCENA ZGODNOŚCI STRATEGII ENERGETYCZNEJ Z UNIJNYMI, KRAJOWYMI I REGIONALNYMI DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI ....................................................................................................... 39 MONITORING I EWALUACJA ................................................................................................................. 42 BIBLIOGRAFIA........................................................................................................................................ 43
STRATEGIA ENERGETYCZNA DOLNEGO ŚLĄSKA – KIERUNKI WSPARCIA SEKTORA ENERGETYCZNEGO 5 WSTĘP Zmiany klimatyczne wywołane działalnością człowieka niosą za sobą katastrofalne skutki. Badania naukowe dowodzą, iż bez przerwania współczesnych trendów wzrostu gospodarczego i ekspansji terytorialnej ludzkiej cywilizacji, poziom temperatury powierzchni ziemi nieuchronnie będzie wzrastał, a jakość życia organizmów ulegnie zdecydowanemu pogorszeniu. Proces ocieplania klimatu obejmuje: wzrost temperatury mas powietrza i stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze, globalny wzrost temperatury wód i podniesienie się poziomu oceanów, redukcję masy śniegu i lodu. Naukowcy ostrzegają, że jeżeli wzrost globalnej średniej temperatury Ziemi przekroczy 1,5°C to przyszłe zagrożenia klimatyczne dla środowiska naturalnego i systemów antropogenicznych będą większe, a ich następstwa mogą być długotrwałe i nieodwracalne!1 Utrzymanie wzrostu średniej temperatury na świecie znacznie poniżej 2oC, zgodnie z postanowieniami „porozumienia paryskiego”, jest możliwe wyłącznie poprzez redukcję emisji gazów cieplarnianych we wszystkich działach gospodarki, szczególnie w energetyce. Aby skutecznie temu przeciwdziałać, antropogeniczne emisje CO2 netto muszą zostać zmniejszone o około 55% do 2030 r. w porównaniu do 1990 r., osiągając zerową emisję (netto) ok. 2050 r. Redukcja emisji CO2 na poziomie, który ograniczy globalne ocieplenie do 1,5°C, powinna odbywać się poprzez: wzrost tempa dekarbonizacji (eliminacji paliw kopalnych), zastosowanie działań zorientowanych na poprawę efektywności energetycznej oraz minimalizowanie wykorzystania energetycznych zasobów kopalnych. We wrześniu 2015 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Agendę na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 (Agenda 2030) zawierającą 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju oraz związane z nimi zadania. Dotyczą one celów w 5 obszarach: ludzie, planeta, dobrobyt, pokój, partnerstwo. Cele obejmują szeroki zakres wyzwań, takich jak: ubóstwo, głód, zdrowie, edukacja, równość płci czy zmiany klimatu. W 2016 roku UE przyjęła dokument „Europejskie działania na rzecz zrównoważonego rozwoju” (COM(2016)739), potwierdzając tym przyjęcie Agendy. Wśród 17 celów Agendy trzy są bezpośrednio związane z ochroną klimatu i transformacją energetyki: Cel 7. Zapewnienie wszystkim dostępu do źródeł stabilnej, zrównoważonej i nowoczesnej energii po przystępnej cenie; 1 IPCC, 2018: Summary for Policymakers. In: Global Warming of 1.5°C. An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5°C above pre-industrial levels and related global greenhouse gas emission pathways, in the context of strengthening the global response to the threat of climate change, sustainable development, Cel 9. Budowa stabilnej infrastruktury, promowanie zrównoważonego uprzemysłowienia oraz wspieranie innowacyjności; Cel 13. Pilne podjęcie działań w celu przeciwdziałania zmianom klimatu i jego skutkom. Realizacja tych celów stanowi ważny krok na drodze do osiągnięcia przez Unię Europejską neutralności klimatycznej do 2050 r. Zrównoważony rozwój oraz przejście na bezpieczną, neutralną i odporną na zmiany klimatu oraz bardziej zasobooszczędną gospodarkę o obiegu zamkniętym ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia konkurencyjnej gospodarki i współpracy regionów. Analizy i strategie unijne wskazujące osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. wyznaczają kierunek dla państw członkowskich, które zobowiązane są dostosować cele krajowe do wspólnotowych. Działania państw w zakresie energii i klimatu muszą się opierać na synergii pomiędzy politykami wyrażonymi w strategiach długoterminowych i prawem. W odpowiedzi na wyzwania postawione przez Unię Europejską powstały w Polsce dwa dokumenty: „Krajowy plan na rzecz energii i klimatu 2021-2030” (KPEiK 2030) opracowany w 2019 r. oraz „Polityka energetyczna Polski 2040” (PEP 2040), przyjęta przez Radę Ministrów w 2021 r., dla której w marcu 2022 r. przyjęto założenia do aktualizacji. Niezależnie od zamierzonych postępów transformacji energetycznej na szczeblu krajowym, województwo dolnośląskie powinno dążyć do uzyskania neutralności klimatycznej do 2050 roku. „Strategia energetyczna Dolnego Śląska – kierunki wsparcia sektora energetycznego” nawiązuje do globalnych wyzwań związanych z ochroną klimatu i transformacją energetyczną cywilizacji. Ponadto niniejszy regionalny dokument wpisuje się w realizację celów wynikających z unijnych i krajowych dokumentów w dziedzinie energii i klimatu. Aktualne wyzwania i konieczność podjęcia działań skoncentrowanych na transformacji energetycznej wymagają prowadzenia regionalnej polityki rozwoju w oparciu o: 1) uznanie prymatu działań w zakresie osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r., 2) realizację celów polityki klimatycznoenergetycznej Unii Europejskiej, 3) zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego regionu, and efforts to eradicate poverty [Masson-Delmotte, V., P. Zhai, H.-O. Pörtner, D. Roberts, J. Skea, P.R. Shukla, A. Pirani, W. Moufouma-Okia, C. Péan, R. Pidcock, S. Connors, J.B.R. Matthews, Y. Chen, X. Zhou, M.I. Gomis, E. Lonnoy, T. Maycock, M. Tignor, and T. Waterfield (eds.)]. In Press.
STRATEGIA ENERGETYCZNA DOLNEGO ŚLĄSKA – KIERUNKI WSPARCIA SEKTORA ENERGETYCZNEGO 6 4) kształtowanie regionalnej infrastruktury energetycznej uwzględniającej dynamiczny rozwój odnawialnych źródeł energii, 5) wzmacnianie współpracy transgranicznej, 6) racjonalne i odpowiedzialne wykorzystanie środków finansowych na transformację energetyczną. „Strategia Energetyczna Dolnego Śląska – kierunki wsparcia sektora energetycznego” identyfikuje obszary wsparcia w procesie transformacji energetycznej oraz wspomaga realizację celów unijnych i krajowych w tym zakresie. Dokument określa kierunki działań oraz wytyczne, które powinny umożliwić osiągnięcie neutralności klimatycznej regionu do 2050 r. Realizacja kierunków zawartych w Strategii Energetycznej Dolnego Śląska, odbywać się będzie poprzez działania różnych podmiotów z wykorzystaniem dostępnych źródeł finansowania m.in. w ramach odpowiednich dokumentów programowych (forma implementacji została przedstawiona w rozdziale: Wdrażanie i ramy finansowe).
STRATEGIA ENERGETYCZNA DOLNEGO ŚLĄSKA – KIERUNKI WSPARCIA SEKTORA ENERGETYCZNEGO 7 SYNTEZA „RAPORTU O STANIE ENERGETYKI W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM” Zachodzące zmiany klimatyczne i wpływ działalności ludzkiej na ich przebieg są przedmiotem wielu badań naukowych, a ich wyniki dowodzą, że globalne ocieplenie będzie bezpośrednio wpływało na zdrowie ludzkie, wzrost ubóstwa i pogorszenie się warunków życia (zmiana zasięgu występowania chorób zakaźnych, pogorszenie jakości powietrza, trudniejsze warunki pracy oraz stres termiczny), w tym dostępu do wody i żywności. Redukcja emisji CO2 do poziomu, który ograniczy globalne ocieplenie, powinna odbywać się poprzez zastosowanie działań obniżających energochłonność, zminimalizowanie wykorzystania zasobów, wzrost tempa dekarbonizacji oraz wychwytywanie dwutlenku węgla, w tym przede wszystkim przy wykorzystaniu wielofunkcyjności i roli lasów w jego pochłanianiu. Zatrzymanie wzrostu temperatury na poziomie 1,5°C jest możliwe dzięki zdecydowanemu zmniejszeniu emisji do 2030 r. i wiąże się z wykorzystaniem technologii i praktyk: elektryfikacji, użycia wodoru, zrównoważonych surowców bazujących na biomasie, substytucji produktów oraz wychwytu dwutlenku węgla, jego wykorzystania i składowania. Konieczne jest wzmocnienie wielopoziomowego zarządzania (multilevel governance), wydolności instytucji oraz wspieranie i rozwijanie instrumentów politycznych, innowacji technologicznych, transferu i mobilizacji środków finansowych, a także zmiana w zachowaniu i stylu życia. Działania ograniczające globalne ocieplenie odnoszą się do wielu celów zrównoważonego rozwoju i powinny być podejmowane przy ich uwzględnieniu. Ocenia się, że skuteczność działań będzie wyższa, gdy władze regionalne i lokalne będą wspierane przez rządy krajowe.2 W związku z powyższymi zagrożeniami i wyzwaniami Unia Europejska podporządkowała unijne prawodawstwo celowi realizacji redukcji emisji gazów cieplarnianych - głównie CO2. Istotnym krokiem w tym kierunku było zawarcie w 2015 r. tzw. „porozumienia paryskiego”3, w którym uczestniczyli przedstawiciele niemal wszystkich państw świata. Osiągnięto wówczas 2 IPCC, 2018: Summary for Policymakers. In: Global Warming of 1.5°C. An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5°C above pre-industrial levels and related global greenhouse gas emission pathways, in the context of strengthening the global response to the threat of climate change, sustainable development, and efforts to eradicate poverty [Masson-Delmotte, V., P. Zhai, H.-O. Pörtner, D. Roberts, J. Skea, P.R. Shukla, A. Pirani, W. Moufouma-Okia, C. Péan, R. Pidcock, S. Connors, J.B.R. Matthews, Y. Chen, X. Zhou, M.I. Gomis, E. Lonnoy, T. Maycock, M. Tignor, and T. Waterfield (eds.)]. In Press 3 „Porozumienie paryskie” zostało potwierdzone przez Unie Europejską w dniu 5 października 2016 r. na podstawie decyzji Rady (UE) 2016/1841. 4 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu porozumienie i podjęto zobowiązania do 2050 roku w kwestii: − długoterminowego celu, jakim jest utrzymanie wzrostu średniej temperatury na świecie znacznie poniżej 2°C w odniesieniu do poziomu sprzed epoki industrialnej, − dążenia do tego, by ograniczyć wzrost średniej temperatury do 1,5°C, gdyż znacznie obniżyłoby to ryzyko i negatywne skutki zmian klimatu, − konieczności jak najszybszego osiągnięcia w skali świata punktu zwrotnego (maksymalnego poziomu emisji) od którego emisja będzie już tylko spadać – przy założeniu, że w krajach rozwijających będzie to trwać dłużej. Zobowiązanie Unii do redukcji emisji gazów cieplarnianych zostało zaplanowane i ustalone na szczeblach krajowych, a następnie przekazane przez Unię i jej państwa członkowskie Sekretariatowi UNFCCC. UE zaczęła wdrażać „porozumienie paryskie” poprzez tworzenie nowego prawodawstwa w obszarze energetyki. 30 listopada 2016 r. Komisja przedstawiła w formie komunikatu pakiet wniosków ustawodawczych zatytułowany „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków”4 (tzw. pakiet zimowy). Ma on na celu dostosowanie prawodawstwa UE do potrzeb realizacji unii energetycznej z 2015 r., a przede wszystkim powiązanie energetyki z ochroną klimatu. Ideą przewodnią utworzenia unii energetycznej jest zagwarantowanie wszystkim Europejczykom dostępu do bezpiecznej, zrównoważonej i taniej energii, jak również stworzenie nowych narzędzi dla realizacji ambitnych celów klimatycznych. Kamieniem milowym transformacji było przyjęcie Rozporządzenia,5 które konstytuuje pięć wymiarów unii energetycznej - bezpieczeństwo energetyczne, wewnętrzny rynek energii, efektywność energetyczną, obniżenie emisyjności oraz badania naukowe, innowacje i konkurencyjność (art. 1 ust. 2), które pokrywają się z celami polityki energetycznej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 194 ust. 1). Powyższe rozporządzenie wskazuje jako „mechanizm Regionów i Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Czysta energia dla wszystkich Europejczyków, Bruksela dnia 30 listopada 2016 r., COM(2016) 860 final (https://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2016/PL/COM2016-860-F1-PL-MAIN-PART-1.PDF) [dostęp: 22.12.2020]. 5 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 663/2009 i (WE)nr 715/2009, dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 94/22/WE, 98/70/WE, 2009/31/WE, 2009/73/WE, 2010/31/UE, 2012/27/UE i 2013/30/UE, dyrektyw Rady 2009/119/WE i (EU) 2015/652 oraz uchylenia rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 525/2013 (Dz.U. L 328 z dnia 21 grudnia 2018 r., s. 21).
STRATEGIA ENERGETYCZNA DOLNEGO ŚLĄSKA – KIERUNKI WSPARCIA SEKTORA ENERGETYCZNEGO 8 zarządzania” sporządzanie przez państwa członkowskie oraz Unię Europejską długoterminowych strategii, do których należą zintegrowane krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu (KPEiK) na okres 10 lat, rozpoczynając od okresu 2021–2030 (art. 3). Stąd też, w grudniu 2019 r. przyjęto KPEiK dla Polski, w którym określone zostały cele i kierunki działań na rok 2030. KPEiK jest dokumentem wiążącym na szczeblu unijnym, a zawarte w nim założenia powinny zapewnić: przejrzystość, przewidywalność polityk i celowość wydatkowania środków krajowych. Dokument przestawia krajowe założenia i cele oraz polityki i działania odnoszące się do bezpieczeństwa energetycznego, obniżenia emisyjności, efektywności energetycznej, wewnętrznego rynku energii oraz badań naukowych, innowacji i konkurencyjności. Dokument zakłada udział OZE w miksie energetycznym na rok 2030 na poziomie od 21 do 23% (oczekiwanie KE to min. 25%). Realizacja celów zawartych w KPEiK będzie podlegała ocenie Komisji Europejskiej, co stawia ten dokument w pozycji nadrzędnej do PEP2040. Ponadto, na szczeblu krajowym opracowana została „Polityka Energetyczna Polski do 2040 r.” (PEP2040), która jest 1 z 9 strategii zintegrowanych wynikających ze „Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju”, wyznaczająca ramy niskoemisyjnej transformacji energetycznej w Polsce, opartej o 3 filary: sprawiedliwej transformacji, zeroemisyjnego systemu energetycznego oraz dobrej jakości powietrza. Zgodnie z wytycznymi PEP, do 2030 r. OZE powinny stanowić 23% w produkcji energii, 14% w transporcie, udział energetyki węglowej ma zostać obniżony do 56%, a od 2033 r. zostanie wdrożona energetyka jądrowa. Zakładana redukcja emisji CO2 o 30% do 2030 r. jest jednak niższa od głównego celu Unii Europejskiej czyli 55%6. Natomiast w przyjętych założeniach do aktualizacji PEP 2040 w perspektywie 2040 r. wskazuje się dążenie do zapewnienia około połowy produkcji energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii. Warto również zwrócić uwagę na opublikowany 14 lipca 2021 r. przez Komisję Europejską pakiet kilkunastu aktów prawnych pod nazwą „Fit for 55”. Stanowi on oficjalny początek dyskusji na temat działań służących realizacji celu pośredniego do 2030 roku na drodze do neutralności klimatycznej, czyli redukcji emisji CO2 w Unii Europejskiej o 55% w porównaniu do 1990 r. Pakiet „Fit for 55” zawiera usystematyzowane podejście do transformacji i wysokie ambicje, a także mechanizmy cenowe, które pozwolą osiągnąć założony cel. Jednakże, aby zasady te ostatecznie weszły w życie, muszą zostać przyjęte przez państwa UE oraz Parlament Europejski. „Strategia energetyczna Dolnego Śląska – kierunki wsparcia sektora energetycznego” powinna 6 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z dnia 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmiany rozporządzeń (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999 (Europejskie prawo o klimacie) umożliwiać aktywne inicjowanie i wspieranie rozwoju systemu opartego na regionalnych i lokalnych źródłach energii wraz z rozwiązaniami do jej magazynowania. W najbliższej dekadzie, z uwagi na wysoki udział węgla w strukturze paliwowej krajowej energetyki, będzie miał miejsce znaczący wzrost zarówno cen energii elektrycznej jak i ciepła. Wynika to przede wszystkim z wysokich kosztów uprawnień do emisji CO2 spowodowanych brakiem wcześniejszych inwestycji w nowoczesne, niskoemisyjne źródła energii. Szczególnie w latach 2021-2030 należy liczyć się ze wzrostem kosztów wytwarzania energii elektrycznej i jej cen hurtowych. Wzrosną także koszty dystrybucji i taryf dla odbiorców końcowych. Proporcjonalnie jeszcze bardziej narażeni na wzrost cen będą odbiorcy ciepła. Najbardziej będą rosły koszy wytwarzania ciepła systemowego, w mniejszym zakresie koszty jego dystrybucji.7 Sytuacja wynikająca z trwającej wojny w Ukrainie i ograniczenie dostępności paliw kopalnych generują poważny wzrost cen energii oraz są zagrożeniem dla stabilności ekonomicznej społeczeństwa. Koszty paliw, energii elektrycznej i ciepła8 mają istotny wpływ na funkcjonowanie gospodarstw domowych oraz strukturę ich wydatków. Decydują o konkurencyjności przedsiębiorstw i całej krajowej gospodarki. Każdy wzrost cen energii elektrycznej i ciepła oraz kosztów zaopatrzenia w te nośniki (koszy dystrybucji, podatki, opłaty) powoduje zaniepokojenie odbiorców. Jednym z głównych wyzwań dla UE, określonych w dokumentach Komisji Europejskiej, jest ubóstwo energetyczne. Wynika ono z połączenia niskich dochodów, wysokich wydatków na energię w stosunku do dochodów własnych oraz słabej efektywności energetycznej, zwłaszcza w odniesieniu do parametrów użytkowych budynków. Obecnie problem ubóstwa energetycznego jest wyraźnie podkreślany w dyrektywach UE i politykach państw członkowskich, stopniowo stając się częścią programów samorządowych. Zmianę tę można przypisać m.in.: rosnącemu znaczeniu klimatu oraz obawom wynikającym z konsekwencji liberalizacji rynku energii w UE. Ponadto wielu interesariuszy – w tym organizacje pozarządowe, stowarzyszenia regionalne i grupy biznesowe - opowiada się za integracją wymiaru społecznego, mieszkaniowego i infrastrukturalnego w tworzeniu polityki energetycznej. Transformacja zapewni również ubogim energetycznie gospodarstwom domowym łatwiejszy dostęp do niedrogich energooszczędnych budynków oraz do tańszej energii ze źródeł odnawialnych, ponieważ umożliwi obywatelom i konsumentom stanie się aktywnymi uczestnikami transformacji. 7 Instytut Energetyki Odnawialnej, „Średniookresowa prognoza cen energii do 2040 roku”, październik 2020 8 j.w.
STRATEGIA ENERGETYCZNA DOLNEGO ŚLĄSKA – KIERUNKI WSPARCIA SEKTORA ENERGETYCZNEGO 9 Istotną z perspektywy samorządu regionalnego regulacją jest obowiązek stosowania co najmniej jednego ze środków poprawy efektywności energetycznej w jednostkach sektora finansów publicznych.9 Zmiana ustawy o efektywności energetycznej i niektórych innych ustaw z dnia 20 kwietnia 2021 roku (Dz.U. poz. 868), wdraża przepis dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2002 z 11 grudnia 2018 r. w sprawie efektywności energetycznej. Najważniejsze zmiany dotyczą możliwych do stosowania form finansowania inwestycji zwiększających efektywność energetyczną oraz wprowadzenia alternatywnych narzędzi uzupełniających system świadectw efektywności energetycznej. Umożliwiona została również realizacja obowiązku oszczędności energii w formie programów bezzwrotnych dofinansowań, polegających na realizacji przedsięwzięć u odbiorców końcowych. Programy te będą obejmowały głównie modernizację lub wymianę u odbiorcy końcowego urządzeń lub instalacji służących do celów ogrzewania na bardziej efektywne energetycznie. Mając na uwadze obowiązki samorządu związane ze stosowaniem środków na rzecz poprawy efektywności energetycznej, w ramach prac nad „Raportem o stanie energetyki w województwie dolnośląskim”10 przeprowadzono inwentaryzację stanu obiektów, których właścicielem jest Samorząd Województwa Dolnośląskiego oraz jednostki podległe. W analizowanych budynkach zidentyfikowano: stosowane źródła ogrzewania, zużycie energii elektrycznej i ciepła, przeprowadzone i planowane działania termomodernizacyjne, a także wykorzystanie rozwiązań ograniczających wpływ funkcjonowania budynku na środowisko. Z przeprowadzonej ankiety wynika, że zgromadzone informacje mogą posłużyć jako dane wyjściowe do stworzenia systemu pozwalającego na regularne i skoordynowane gromadzenie danych o stanie budynków oraz wstępny materiał do przeprowadzenia szczegółowych analiz pozwalających na faktyczną ocenę energochłonności wybranych obiektów. Obecne wysiłki na rzecz przeprowadzenia transformacji energetycznej oraz realizacji strategii Europejskiego Zielonego Ładu, poza działaniami związanymi z efektywnością energetyczną w zakresie określonym w obowiązujących przepisach, muszą się wiązać z radykalną zmianą stylu życia mającą na celu wyeliminowanie źródeł emisji CO2. Konieczne jest wdrożenie rozwiązań mających odzwierciedlenie w prowadzonej polityce przestrzennej, ponieważ przestrzeń jest również jednym z ograniczonych zasobów, w którym gospodaruje człowiek. Sposób jej wykorzystania, w szczególności rozproszenie zabudowy, 9 Ustawa z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej (tj. Dz.U. z 2021 r., poz. 468 z późn.zm.). wiąże się z wyższymi kosztami przyłączenia do infrastruktury, a także zwiększonym zużyciem energii, w tym paliw zużywanych do przemieszczania się za pomocą pojazdów emitujących zanieczyszczenia powietrza. Zwiększanie efektywności energetycznej za pomocą planowania przestrzennego może być wdrażane poprzez: − ograniczanie rozpraszania zabudowy, − kształtowanie układów przestrzennych przez efektywne wykorzystanie lokalnych warunków klimatycznych (przewietrzanie, nasłonecznienie, parowanie, nawodnienie), − intensyfikację zabudowy (dogęszczanie) oraz efektywne wykorzystanie zagospodarowania terenu, − minimalizowanie potrzeb transportowych przez kompleksowe, funkcjonalno-przestrzenne zagospodarowanie terenu i optymalizowanie dystansu do atraktorów ruchu, − optymalne lokalizowanie inwestycji pod kątem minimalizacji zużycia energii, − efektywne planowanie systemów transportowych, w szczególności transportu zbiorowego, − tworzenie systemów zielono-błękitnej infrastruktury, − rewitalizację obszarów zdegradowanych, − wskazywanie obszarów dla rozwoju energetyki rozproszonej, − efektywne energetycznie budynki i kompleksową termomodernizację obiektów istniejących. Kluczową rolę w redukcji zużycia paliw i energii odgrywa również efektywne organizowanie komunikacji, oparte na odpowiedniej polityce transportowej, polegającej przede wszystkim na ograniczaniu popytu na transport, wykorzystywaniu niskoemisyjnych lub zeroemisyjnych sposobów przemieszczeń oraz działaniach technologicznych i organizacyjnych wpływających na poprawę efektywności transportu. Działania jednostek samorządu terytorialnego powinny skupiać się na wspieraniu preferowanych systemów transportu (zbiorowy, pieszy, rowerowy) względem systemów nieefektywnych środowiskowo (opartych na pojazdach spalinowych). W województwie dolnośląskim zagadnienia te zostały ujęte w uchwalonych przez Zarząd Województwa Dolnośląskiego „Uwarunkowaniach i wytycznych kierunkowych dla kształtowania transportu zeroemisyjnego w województwie dolnośląskim - mobilność rowerowa w codziennych dojazdach Dolnoślązaków”. Zgodnie z zapisami Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 194 ust. 1) wspieranie odnawialnych form energii jest jednym z celów unijnej polityki 10 „Raport o stanie energetyki w województwie dolnośląskim” stanowi część diagnostyczną „Strategii Energetycznej Dolnego Śląska – kierunków wsparcia sektora energetycznego”
STRATEGIA ENERGETYCZNA DOLNEGO ŚLĄSKA – KIERUNKI WSPARCIA SEKTORA ENERGETYCZNEGO 10 energetycznej11. Zwiększone stosowanie energii ze źródeł odnawialnych stanowi istotny element pakietu środków koniecznych do redukcji emisji gazów cieplarnianych i wypełnienia unijnych zobowiązań. „Porozumienie paryskie” (2015 r.), a także realizacja unijnych rampolityki klimatyczno-energetycznej do roku 2030, wyznaczyło cel dla UE, jakim jest zmniejszenie do 2030 r. emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 40% w stosunku do poziomów z 1990 r. (obecnie 55%). Wykorzystanie paliw kopalnych, ze względu na skutki środowiskowe związane z emisjami podczas ich spalania oraz degradację obszarów wydobycia, musi zostać ograniczone i zastąpione innymi nieemisyjnymi źródłami energii. Fundamentalne znacznie ma tzw. „miks” energetyczny źródeł wytwarząjących energię elektryczną i ciepło, a także struktura inwestycji w nowe i efektywne źródła oraz tempo odchodzenia od źródeł nieefektywnych - zwłaszcza tych, które najbardziej niekorzystnie wpływają na środowisko. Największym wyzwaniem dla energetyki jest zastąpienie spalanych węglowodorów (o ograniczonej i stale malejącej dostępności) i związanych z tym emisji gazów cieplarnianych (głównie CO2), energią uzyskiwaną z OZE. Konieczne jest również wspieranie rozwoju technologii magazynowania energii na skalę przemysłową, tak aby zapewnić ciągłość dostaw energii przez całą dobę. Obecnie najefektywniejszymi zasobnikami energii na świecie są elektrownie szczytowo-pompowe (ang. Pumped hydro energy storage, PHS). Aktualnie najpopularniejsze i stale rozwijane są magazyny litowo-jonowe. Najbardziej pożądane, ze względu na ochronę środowiska, jest magazynowanie energii elektrycznej z wykorzystaniem wodoru produkowanego przy udziale energii elektrycznej pochodzącej z OZE. Ponadto wodór ma również wiele potencjalnych zastosowań w sektorach przemysłu, transportu, energii i budownictwa. Nieuchronność wzrostu cen energii elektrycznej i ciepła stanowi coraz większe wyzwanie dla polityki energetycznej i regulacyjnej (wsparcie dla przyspieszonej transformacji energetycznej w kierunku odnawialnych źródeł energii) oraz polityki społecznej (pomoc dla odbiorców wrażliwych). Aktywni odbiorcy energii powinni maksymalnie wykorzystać możliwości w zakresie poprawy efektywności energetycznej i inwestycji we własne źródła energii (prosumeryzmu). W celu możliwie najszybszego powstrzymania trendu wzrostowego cen energii elektrycznej i ciepła konieczne jest uproszczenie i skrócenie procedur inwestycyjnych w wykorzystanie odnawialnych zasobów energii oraz aktywne korzystanie z możliwości pozyskania finansowania tego typu inwestycji. Dostęp do środków UE w tym zakresie gwarantuje strategia UE 11 DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych Europejski Zielony Ład oraz zasady tzw. zielonej taksonomii. Odbiorcy energii mogą aktywnie bronić się przed wzrostem kosztów inwestycjami w poprawę efektywności energetycznej i ukierunkowaniem na prosumeryzm. W szczególności powinny jeszcze bardziej przyśpieszyć inwestycje w prosumenckie źródła fotowoltaiczne w gospodarstwach domowych oraz w małych i średnich przedsiębiorstwach (MŚP). Z przeprowadzonych analiz wynika, że w województwie dolnośląskim, podobnie jak w całym kraju, wzrasta zainteresowanie pozyskiwaniem energii ze źródeł odnawialnych. Jest to spowodowane dążeniem do osiągnięcia przyjętego w międzynarodowych porozumieniach udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym kraju, malejącymi cenami energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, a także wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństwa. Ze względu na położenie i ukształtowanie terenu, region posiada zróżnicowane warunki do rozwoju energetyki wiatrowej, stosunkowo dobre – słonecznej, a także opartej na biogazie. Województwo dolnośląskie posiada również zróżnicowany potencjał pod względem warunków geotermicznych. Jego dotychczasowe rozpoznanie nie jest wystarczające, dlatego należy prowadzić dalsze badania pozwalające na wskazanie obszarów perspektywicznych pod rozwój geotermii, w szczególności na obszarze monokliny (na północ od Odry) oraz Sudetów. Rozwój geotermii może mieć istotne znaczenie dla systemów ciepłowniczych wielu obszarów Dolnego Śląska i istotnie wpłynąć na osiągniecie celu jakim jest zeroemisyjność. Region posiada ponadto dobre warunki naturalne do powstawania małych i średnich elektrowni wodnych, jednakże ze względu na potencjalnie negatywny wpływ elektrowni wodnych na bioróżnorodność, ich rozwój preferowany jest w oparciu o historyczne lokalizacje i istniejącą infrastrukturę hydrotechniczną. Szansę upatruje się również w uzyskiwaniu energii elektrycznej, cieplnej i biogazu z odpadów, w tym odpadów komunalnych. Wymagałoby to stworzenia zintegrowanego systemu, jednakże sprostanie tym wyzwaniom nie będzie łatwe i tanie. Odzyskiwanie energii z odpadów w procesie ich spalania, pomimo że jest również sposobem minimalizowania ilości składowanych odpadów, jest uzasadnione jedynie pod warunkiem ścisłego przestrzegania hierarchii postępowania z odpadami (zasady obejmują kolejno: zapobieganie powstawania odpadów, przygotowanie do ponownego użycia, recykling, inne sposoby odzysku, w tym odzysk energii oraz unieszkodliwianie), a także zapewnienia jak najmniejszej ilości i szkodliwości emisji dla życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. Udział poszczególnych rodzajów OZE w ich ogólnej mocy zainstalowanej na terenie województwa dolnośląskiego
STRATEGIA ENERGETYCZNA DOLNEGO ŚLĄSKA – KIERUNKI WSPARCIA SEKTORA ENERGETYCZNEGO 11 w 2020 r. wyglądał następująco: 39,8% elektrownie wiatrowe (WI) – 176,4 MW, 17% elektrownie wodne (WO) – 75,2 MW, 13,4% fotowoltaika (PV) – 59,4 MW, 25,1% elektrownie wykorzystujące biomasę (BM) – 111,25 MW, 4,8% elektrownie wykorzystujące biogaz (BG) – 21,2 MW12. Udział energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej ogółem w 2020 r. wyniósł jedynie 10,2%. Tylko systematyczna zmiana struktury paliwowej z wysokoemisyjnej na zeroemisyjną otwiera możliwości finansowania inwestycji ze środków publicznych (UE), co w konsekwencji będzie prowadzić do obniżenia cen energii elektrycznej i ciepła dla odbiorców. W „Raporcie o stanie energetyki w województwie dolnośląskim” zwrócono również uwagę na możliwości wykorzystania energetyki obywatelskiej „community energy”, której działalność pozytywnie wpływa na rozwój regionalnych i lokalnych sektorów energetycznych, daje możliwość współdziałania w zakresie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, aktywizacji społeczeństwa, realizacji celów ekonomicznych, a wszystko w zgodzie z działaniami zmierzającymi do poprawy jakości środowiska. Podstawą budowania społeczności energetycznych, zawartą w regulacjach unijnych i najdującą swoje odzwierciedlenie w prawie krajowym, jest Dyrektywa RED II,13 która eksponuje znaczenie powstawania i funkcjonowania kooperatyw energetycznych. W Polsce wskazane zostały dwie zasadnicze formy współdziałania w zakresie energetyki obywatelskiej, są nimi: klastry energii14 oraz spółdzielnie energetyczne15, które stanowią jeden z mechanizmów transformacji energetycznej opierającej się na dekarbonizacji, digitalizacji i decentralizacji. Podstawą działania klastrów energii jest cywilnoprawne porozumienie w skład którego mogą wchodzić: osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki naukowe, instytuty badawcze lub jednostki samorządu terytorialnego. Porozumienie dotyczy wytwarzania i równoważenia zapotrzebowania, dystrybucji lub obrotu energią z odnawialnych źródeł energii lub innych źródeł lub paliw. Działanie klastra ma umożliwić osiągnięcie samowystarczalności energetycznej gminy. Tworzenie się klastrów energii generuje następujące korzyści na poziomie lokalnym i regionalnym: − wzrost bezpieczeństwa energetycznego i konkurencyjności regionu, − zmniejszenie energochłonności gospodarki, 12 dane z Analizy produkcji, zużycia oraz zapotrzebowania na energię elektryczną, paliwa gazowe i ciepło w ramach „Strategii Energetycznej Dolnego Śląska – kierunków wsparcia sektora energetycznego”, Krajowa Agencja Poszanowania Energii SA, 2020 13 DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. − tworzenie nowych miejsc pracy, − zwiększenie atrakcyjności terenów inwestycyjnych poprzez zmniejszenie kosztów zaopatrzenia w energię, − pobudzenie rozwoju gospodarczego, − zwiększenie dostępności i rozwój niskoemisyjnego transportu publicznego, − zmniejszenie emisji szkodliwych gazów. Regulacje prawne dotyczące spółdzielni energetycznej umożliwiają stosowanie opustów dla celów rozliczenia wytworzonej i pobranej energii elektrycznej przez członków spółdzielni, którym ustawa nadała status prosumentów. Ten rodzaj społeczności energetycznej został potraktowany priorytetowo, jako zasadniczy element energetyki rozproszonej i przykład zdecentralizowanej energetyki obywatelskiej. Obserwacja aktywności w zakresie tworzenia kooperatyw energetycznych w Polsce wskazuje, że16: − pomimo, iż klastry energetyczne nie otrzymały dotychczas wsparcia, ich powstawanie i rozwój jest dynamiczny, natomiast spółdzielnie energetyczne, które mogą np. skorzystać z opustów, nie są tworzone; − o rozwoju społeczności energetycznych decydują uwarunkowania społeczne - nastawienie do idei spółdzielczości w Polsce jest negatywne, co wynika z faktu, że spółdzielczość do tej pory była systemowo osłabiana, likwidowana i postrzegana jako relikt gospodarki planowanej centralnie; − duża aktywność podmiotów gospodarczych w kreowaniu inicjatyw klastrowych wynika z zalet jakie stwarza organizacja sieciowa i rozpowszechnianie idei klasteringu. W ramach prac nad „Raportem o stanie energetyki w województwie dolnośląskim” zorganizowano warsztaty, których elementem była ankieta skierowana do dolnośląskich klastrów energii. Na tej podstawie zdiagnozowano bariery i problemy ograniczające rozwój tej najpowszechniejszej obecnie formy kooperacji w zakresie energetyki obywatelskiej. Wskazano również możliwości redukcji istniejących ograniczeń oraz instytucje lub poziom administracji publicznej odpowiedzialny za wsparcie w rozwiązywaniu poszczególnych problemów. Kluczowe ograniczenia w rozwoju klastrów energii dotyczą aktualnie zagadnień formalno-prawnych i finansowych, w szczególności ograniczeń w obowiązujących przepisach i braku odpowiednich 14 Ustawa z dnia 22 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw (Dz.U z 2016 r. poz. 925). 15 Ustawa z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2020 r. poz. 275). 16 Sformułowanie wniosków oparto m.in. na wynikach warsztatów zorganizowanych przez IRT i Dolnośląską Agencję Współpracy Gospodarczej w ramach prac nad „Raportem o stanie energetyki w województwie dolnośląskim”,
STRATEGIA ENERGETYCZNA DOLNEGO ŚLĄSKA – KIERUNKI WSPARCIA SEKTORA ENERGETYCZNEGO 12 regulacji, a także narzędzi finansowych służących wsparciu inicjatyw podejmowanych przez klastry. Rekomendacje dla rozwoju klastrów energii dotyczą zarówno zmian w obowiązujących aktach legislacyjnych jak i wdrożenia spójnego oraz efektywnego systemu wsparcia finansowego, które skutecznie pobudziłyby rozwój inicjatyw klastrowych. Większość rekomendacji skierowana jest do organów na poziomie krajowym, odpowiedzialnych za formułowanie zapisów aktów prawnych. Unia Europejska aspiruje do miana światowego lidera w promowaniu i rozwoju energii odnawialnej nadając kierunek staraniom na rzecz przeciwdziałania negatywnym zmianom klimatu17. Ambicje te powinny obejmować nie tylko cel dotyczący przejścia na gospodarkę niskoemisyjną i pobudzenie wzrostu gospodarczego o wysokim potencjale lecz również rozwój technologii w tym obszarze poprzez dostarczanie przez europejskie przedsiębiorstwa kluczowych komponentów w Unii i poza nią. Powodzenie transformacji energetyki zależy właśnie od rozwoju innowacyjności. Zastąpienie węglowodorów OZE wymaga daleko idących innowacji i dlatego UE poprzez swoje prawodawstwo chce nadać jak największy impuls w kierunku poszukiwania przełomowych technologii. Polityka UE zakłada zwiększenie inwestycji w technologie związane z efektywnością energetyczną i odnawialnymi źródłami energii oraz w rozwój modeli biznesowych opartych na czystej energii, wykorzystując nowe możliwości i uwzględniając mocną pozycję konsumenta wynikającą z digitalizacji. Celem, do jakiego dąży Unia18, jest wsparcie bazy naukowej i technologicznej poprzez wzmocnienie europejskiej przestrzeni badawczej (EPB). Zostanie w niej zapewniony swobodny przepływ naukowców, wiedzy naukowej i technologii oraz podniesienie jej konkurencyjności, przy jednoczesnym promowaniu wszelkiej działalności w zakresie badań naukowych i innowacji. Aktualnym wyzwaniem stojącym przed Polską jest szybkie dostosowanie się do nowych wymagań środowiskowych i konieczność realizacji kosztownych programów inwestycyjnych w krótkim okresie. Wydarzenia po 24 lutego 2022 r., związane z wrogą agresją Rosji na terytorium Ukrainy odkrywają 17 Komunikat KE 2016/767, Bruksela, dnia 23.2.2017 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. 18 ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2021/695 z dnia 28 kwietnia 2021 r. ustanawiające program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa” oraz zasady uczestnictwa i upowszechniania obowiązujące w tym programie oraz uchylające rozporządzenia (UE) nr 1290/2013 i (UE) nr 1291/2013. 19 „Program polskiej energetyki jądrowej” przyjęty uchwałą nr 141 Rady Ministrów z dnia 2 października 2020 r. i wzmagają zagrożenia dla bezpieczeństwa energetycznego związane z geograficznym kierunkiem przesyłu surowców energetycznych do Polski i tym samym na Dolny Śląsk. Uzależnienie od paliw kopalnych uznać należy jednoznacznie za jeden z kluczowych słabych punktów polskiej gospodarki. Zaangażowanie podmiotów publicznych różnych szczebli w utrzymanie bezpieczeństwa energetycznego staje się obok przeciwdziałania negatywnym zmianom klimatu równoległym i strategicznym wyzwaniem polityki rozwoju regionalnego. Nowej wartości nabiera w tym kontekście potrzeba dywersyfikacji źródeł energii, nie tylko w kontekście geograficznych kierunków dostaw, ale także ze względu na sposób generowania energii. Zwrócenie uwagi na endogeniczne siły wytwórcze i produkcję bazującą na źródłach odnawialnych staje się jedną z wiodących ról niniejszej, regionalnej strategii energetycznej. Samorząd Województwa Dolnośląskiego jako gospodarz regionu uznaje konieczność wspierania działań w obszarze bezpieczeństwa energetycznego dla zapewnienia właściwego długofalowego rozwoju społecznogospodarczego regionu. Jednym z krajowych kierunków wzmacniania bezpieczeństwa energetycznego jest wprowadzenie energetyki jądrowej, która zastąpiłaby obecny system elektroenergetyczny oparty na wykorzystaniu węgla. W kontekście środowiskowym energetyka jądrowa ma istotny wpływ na obniżenie emisji gazów cieplarnianych i dekarbonizację sektora elektroenergetycznego19. Warto zwrócić uwagę, że zastosowanie technologii jądrowych jest obecnie przedmiotem dyskusji w kontekście objęcia jej taksonomią (możliwością wsparcia finansowego ze środków UE). Świadomość konsekwencji zmian klimatu jest podstawą do podjęcia i ukierunkowania działań we wszystkich dziedzinach, w tym szczególnie w energetyce, która w obecnej formie negatywnie wpływa na emisje gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza.20 Jakość środowiska jest kluczowa dla jakości życia – naszego zdrowia, gospodarki i dobrobytu. Europa stoi przed poważnymi wyzwaniami, szczególnie związanymi ze zmianą klimatu, niezrównoważoną konsumpcją i produkcją, a także z różnymi formami degradacji środowiska. We wrześniu 2015 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Agendę na rzecz zrównoważonego rozwoju 20 IPCC, 2018: Summary for Policymakers. In: Global Warming of 1.5°C. An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5°C above pre-industrial levels and related global greenhouse gas emission pathways, in the context of strengthening the global response to the threat of climate change, sustainable development, and efforts to eradicate poverty [Masson-Delmotte, V., P. Zhai, H.-O. Pörtner, D. Roberts, J. Skea, P.R. Shukla, A. Pirani, W. Moufouma-Okia, C. Péan, R. Pidcock, S. Connors, J.B.R. Matthews, Y. Chen, X. Zhou, M.I. Gomis, E. Lonnoy, T. Maycock, M. Tignor, and T. Waterfield (eds.)]. In Press.
STRATEGIA ENERGETYCZNA DOLNEGO ŚLĄSKA – KIERUNKI WSPARCIA SEKTORA ENERGETYCZNEGO 13 2030 (Agenda 2030) zawierającą 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju oraz związane z nimi zadania. Jednym z nich jest pilne przeciwdziałanie zmianom klimatu i jego skutkom (Cel 13.) m.in. poprzez: zwiększenie poziomu edukacji oraz potencjału ludzkiego i instytucjonalnego, podniesienie poziomu świadomości na temat skutków zmian klimatycznych oraz systemów wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami. Nieodzownym komponentem transformacji energetycznej jest skuteczna ochrona środowiska poprzez zaangażowanie wszystkich obywateli. „Polityka ekologiczna państwa 2030” w kierunkach interwencji wskazuje potrzebę podnoszenia poziomu świadomości ekologicznej i kształtowania postaw ekologicznych społeczeństwa poprzez promowanie zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju.21 Edukacja ekologiczna jest ważnym elementem kształcenia (od najmłodszych lat) zmierzającego do rozwijania społeczeństwa akceptującego interdyscyplinarne zasady trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju, posiadającego umiejętności do oceny stanu bezpieczeństwa ekologicznego oraz do podejmowania działań na rzecz jego poprawy, jak również świadomej potrzeby dbania o wspólne dziedzictwo kulturowo-przyrodnicze.22 Kompleksowa edukacja ekologiczna jest wpisana w szkolną podstawę programową. W „Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2030” wskazane zostały przedsięwzięcia, które mają na celu wspieranie kształtowania postaw proekologicznych oraz edukacji ekologicznej w oparciu o zasoby lokalne (infrastrukturalne, przyrodnicze i kulturowe). W związku z obowiązkiem realizacji tzw. uchwał antysmogowych, Samorząd Województwa Dolnośląskiego czyni starania by dotrzeć z informacją do jak najszerszej grupy mieszkańców Dolnego Śląska, a działania te mają na celu podniesienie świadomości społecznej w zakresie problemu zanieczyszczenia powietrza oraz ograniczeń i zakazów nałożonych nowymi regulacjami. W tym kontekście edukacja ekologiczna dotykać musi również aspektu wpływu energetyki na środowisko i zdrowie społeczeństwa. 21 Polityka ekologiczna państwa 2030, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2019 22 j.w.
STRATEGIA ENERGETYCZNA DOLNEGO ŚLĄSKA – KIERUNKI WSPARCIA SEKTORA ENERGETYCZNEGO 14 CEL STRATEGICZNY DOLNY ŚLĄSK 2050 - REGIONEM NEUTRALNYM KLIMATYCZNIE Cel strategiczny zostanie osiągnięty poprzez realizację celów operacyjnych i jest ukierunkowany na działania związane z redukcją emisji gazów cieplarnianych, przede wszystkim dwutlenku węgla (CO2). Głównym narzędziem do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. jest transformacja energetyczna oparta przede wszystkim na dekarbonizacji sektora energetycznego, a także jego decentralizacji i digitalizacji. MISJA SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO Samorząd Województwa Dolnośląskiego: − określa ambitne kierunki polityki energetycznej wynikające z przyjętego celu strategicznego – osiągnięcie neutralności klimatycznej Dolnego Śląska do 2050 roku, − pełni rolę animatora zmian i innowacji, uświadamiając mieszkańców Dolnego Śląska oraz motywując ich do działania, − wzmacnia pozycję regionu odchodzącego od wykorzystywania paliw kopalnych do celów energetycznych, − zapewnia spójność polityki województwa dolnośląskiego z celami i politykami krajowymi, wynikającymi z polityk Unii Europejskiej, − precyzuje i wspiera konieczne do podjęcia kierunki działań, które pozwolą na osiągnięcie neutralności klimatycznej. Misja Samorządu Województwa Dolnośląskiego została określona w oparciu o wyzwania związane z koniecznością przeprowadzenia transformacji sektora energetycznego i zapewnienia dostępu do energii pochodzącej ze źródeł nieemisyjnych, służących rozwojowi innowacyjnej gospodarki. WIZJA FUNKCJONOWANIA ENERGETYKI W REGIONIE Dolny Śląsk w roku 2050 jest regionem stabilnym i suwerennym energetycznie - zdolnym do samobilansowania się. Odznacza się wysokim stopniem odporności na zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne, przy jednoczesnej otwartości na rozwój sieciowych połączeń ponadregionalnych, w tym transgranicznych. Docelowy model funkcjonowania energetyki w regionie do 2030 r., wyrażony w niniejszej strategii, jest spójny z rekomendowanym w Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2030 scenariuszem rozwoju oraz z celami unijnymi przyjętymi w tym zakresie do 2030 r. Zakłada się, że: − wykorzystany zostanie lokalny potencjał dla rozwoju energetyki opartej na odnawialnych źródłach energii zgodnie ze zdiagnozowanymi predyspozycjami poszczególnych obszarów województwa (rysunki 1-4/s.25-28 dot. potencjału rozwoju odnawialnych źródeł energii w województwie dolnośląskim – wiatr, słońce, woda, biogaz); zostaną również wdrożone działania zmierzające do przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu (szczególnie odczuwalne w trakcie transformacji energetycznej); wspierany i inicjowany będzie rozwój energetyki obywatelskiej oraz lokalnych społeczności energetycznych (klastry energii, spółdzielnie energetyczne i innych form organizacji stosowanych przez lokalne społeczności); − samorząd województwa dolnośląskiego będzie inicjował wprowadzanie zmian związanych z transformacją energetyczną oraz wspierał rozwój badań i innowacji w tym zakresie; w związku z koniecznością ograniczania emisji gazów cieplarnianych oraz zwiększania efektywności energetycznej i wzrostu udziału odnawialnych źródeł energii, a także magazynowania energii, niezbędne będzie wspomaganie tych procesów przy zastosowaniu nowych technologii; − środki finansowe zapewnione w ramach realizacji polityki spójności, w tym w ramach Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, będą wspierały realizację celu głównego i pośrednio łagodzić będą ewentualne negatywne społeczne, gospodarcze i środowiskowe skutki transformacji energetycznej. Wizja funkcjonowania energetyki w regionie do 2050 r. opiera się na wyznaczonych kierunkach polityki unijnej Neutralność klimatyczna to równowaga pomiędzy antropogenicznymi emisjami gazów cieplarnianych a ichusuwaniem przez pochłanianie w procesach naturalnych (oceany, morza, lasy i gleby). Neutralność emisyjna (nazywana również klimatyczną, węglową lub zerową emisją netto) to równowaga między emisjami CO2 a pochłanianiem CO2 z atmosfery do tzw. pochłaniaczy dwutlenku węgla.
RkJQdWJsaXNoZXIy MjUxOTg3