Revitalisierung der historischen Städte in Niederschlesien und Sachsen Rewitalizacja historycznych miast Dolnego Śląska i Saksonii ABSCHLUSSBROSCHÜRE PUBLIKACJA KOŃCOWA REVIVAL!
IMPRESSUM Herausgeber Leibniz-Institut für ökologische Raumentwicklung e.V. (IÖR), Wydawca Weberplatz 1, 01217 Dresden Wissenschaftliche Kooperationspartner Internationales Hochschulinstitut (IHI) Zittau der Partnerzy naukowi Technischen Universität Dresden (Bettina Knoop, Marek Jaskólski) Instytut Rozwoju Terytorialnego (IRT), Wrocław (Magdalena Belof, Marzenna Halicka-Borucka, Karolina Gmur, Sławomir Książek, Marta Kukuła und Magdalena Pietrukiewicz) Autoren Sarah Al-Alawi (IÖR und IHI) Autorzy Eva Battis-Schinker (IÖR) Robert Knippschild (IÖR und IHI) Übersetzung Grzegorz Załoga (Pro Lingua) Tłumaczenia Auflage 700 Nakład Lektorat Sarah Hauck, Bettina Knoop, Heike Hensel Redakcja i korekta Satz & Layout/Kartografie Sarah Al-Alawi Skład & layout / kartografia Druck Saxoprint GmbH Druk ISBN 978-3-933053-47-3 ISBN Ort/Jahr Dresden und Görlitz, Januar 2021 Miejsce / rok Grafik Titelbild / Grafika na stronie tytułowej: ©Sarah Al-Alawi
REVIVAL!-Abschlussbroschüre Publikacja końcowa projektu REVIVAL! Projektlaufzeit Okres realizacji projektu 10/2018 - 12/2020
GRUSSWORT Sehr geehrte Damen und Herren, liebe Leserinnen und Leser, in den letzten zwei Jahren haben wir mit großem Interesse die Umsetzung eines erfolgreichen Projektes verfolgt, das aus den Mitteln des Kooperationsprogramms INTERREG Polen-Sachsen 20142020 gefördert wird. Das Projekt REVIVAL! – Revitalisierung der historischen Städte in Niederschlesien und Sachsen wurde im Jahr 2019 bereits kurz nach seinem Start im Wettbewerb „Kooperation ohne Grenzen“ vom Ausschuss für Raumordnung der deutsch-polnischen Regierungskommission für regionale und grenznahe Zusammenarbeit als Flaggschiffprojekt für erfolgversprechende Lösungsansätze zur Umsetzung des Gemeinsamen Zukunftskonzepts 2030 im deutsch-polnischen Verflechtungsraum ausgezeichnet. Dadurch hat das Projekt auf nationaler Ebene Aufmerksamkeit auf das spezifische kulturelle Erbe der kleinen und mittleren Städte gelenkt. Das Projektthema betrifft einen wichtigen, durchaus strategischen Bereich der Regionalentwicklung Niederschlesiens, der Lausitz und Sachsens – nämlich die Entwicklung von Klein- und Mittelstädten, welche diese drei Regionen räumlich und sozio-ökonomisch prägen. Angesichts der globalisierten Wirtschaft und der Dominanz von Großstädten stellt die Zukunft kleiner und mittlerer Städte ein drängendes Problemfeld dar. Wie kann ein strategischer Rahmen für ihre Entwicklung aufgebaut werden? Was sollte die Basis ihrer wirtschaftlichen Wettbewerbsfähigkeit sein? Wie kann die Abwanderung der jungen und produktivsten Bevölkerungsteile gestoppt und eine demographische Balance erreicht werden? Auf einige dieser Fragen hat das Projekt REVIVAL! versucht Antworten zu finden. Der Fokus lag dabei auf dem kulturellen Erbe, speziell dem städtischen Kulturerbe. Dieses Erbe kann eine wichtige Triebkraft für die Entwicklung neuer, innovativer Wirtschaftsformen und sozialer Aktivitäten sein. Im Projekt hat sich gezeigt, dass das Kulturerbe das Potential hat, die lokale Identität und den sozialen Zusammenhalt in den Städten und der gemeinsamen Grenzregion zu stärken – diese sind Grundlage für die Wirkung jeglicher externeren Entwicklungsmaßnahmen. Die durchgeführten Projektaktivitäten und die Beiträge der Projektpartner haben das enorme Engagement und Potential sowohl der lokalen Verwaltungen als auch der Bewohner und Bewohnerinnen der Klein- und Mittelstädte verdeutlicht. Nun gilt es, den grenzüberschreitenden Austausch fortzuführen, die im Rahmen des Projektes entstandenen Strategieempfehlungen zum Schutz und zur Entwicklung des städtischen Kulturerbes umzusetzen sowie das gesammelte Wissen und Beispiele guter Praxis auch in anderen Klein- und Mittelstädten unserer Regionen zu verbreiten. Ich bedanke mich für die bereits erarbeiteten, nennenswerten Projektergebnisse und wünsche den Projektpartnern und allen beteiligten Akteuren weiterhin ein erfolgreiches Wirken! Dr. Markus Kerber Staatssekretär im Bundesministerium des Innern, für Bau und Heimat Sekretarz Stanu w Federalnym Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, Budownictwa i Ojczyzny © BMI
SŁOWO WSTĘPNE Szanowni Państwo, Drodzy Czytelnicy, W ciągu ostatnich dwóch lat z niesłabnącym zainteresowaniem obserwowaliśmy postępy prac w jednym z bardzo ciekawych projektów w Programie Współpracy INTERREG Polska-Saksonia 20142020. Projekt REVIVAL! - Rewitalizacja miast historycznych Dolnego Śląska i Saksonii został w 2019 roku- - wkrótce po jego rozpoczęciu – wyróżniony jako projekt flagowy wdrażania Wspólnej Koncepcji Przyszłości – Wizja 2030 w konkursie „Kooperacja bez granic” Komitetu ds. Gospodarki Przestrzennej Polsko-Niemieckiej Komisji Międzyrządowej do spraw Współpracy Regionalnej i Przygranicznej na modelowe przedsięwzięcia w polsko-niemieckim obszarze powiązań. Tym samym projekt zwrócił uwagę na poziomach krajowych na unikalne dziedzictwo kulturowe małych i średnich miast. Tematyka projektu dotyczy bardzo ważnej, by nie powiedzieć strategicznej, domeny rozwoju regionalnego Dolnego Śląska, Łużyc i Saksonii, a mianowicie rozwoju małych i średnich miast, których obecność kształtuje przestrzenny i społeczno-gospodarczy obraz tych trzech regionów. W realiach globalizującej się gospodarki i prymatu wielkich metropolii, przyszłość małych i średnich miast jest coraz silniej nabrzmiewającym problemem. Jak zbudować strategiczne ramy ich rozwoju? Co powinno być podstawą konkurencyjności ich gospodarek? Jak powstrzymać odpływ najbardziej aktywnych i przedsiębiorczych mieszkańców, a tym samym zachować równowagę demograficzną? W projekcie REVIVAL! próbowano odpowiedzieć przynajmniej na niektóre z tych pytań. Skupiono się przy tym na dziedzictwie kulturowym, ze szczególnym uwzględnieniem dziedzictwa urbanistycznego. To dziedzictwo może stać się ważną siłą napędową rozwoju nowych, innowacyjnych form gospodarki i działalności społecznej. Projekt pokazał, że dziedzictwo kulturowe ma przede wszystkim potencjał wzmocnienia tożsamości lokalnej i spójności społecznej w miastach wspólnego regionu transgranicznego, bez których żadne zewnętrzne działania rozwojowe nigdy nie będą skuteczne. Partnerzy projektu, realizując z zaangażowaniem działania projektowe, ujawnili ogromny potencjał leżący po stronie zarówno samorządów jak i mieszkańców małych i średnich miast. Obecnie ważne jest, aby kontynuować wymianę transgraniczną, wdrażać strategiczne zalecenia dotyczące ochrony i rozwoju miejskiego dziedzictwa kulturowego, które wypracowano w projekcie, a także upowszechniać wiedzę i dobre praktyki w innych małych i średnich miastach naszych regionów. Chciałbym podziękować za wypracowane dotychczas znaczące rezultaty projektu a partnerom projektu i wszystkim zaangażowanym podmiotom życzę dalszych sukcesów!
GRUSSWORT Sehr geehrte Damen und Herren, liebe Leserinnen und Leser, mit großer Zufriedenheit übergeben wir Ihnen die Abschlusspublikation des Projektes REVIVAL - Revitalisierung der historischen Städte in Niederschlesien und Sachsen, dessen Partner die Wojewodschaft Niederschlesien war. Von Anfang an wurde dieses Projekt von den Behörden der Region prioritär behandelt, nicht nur wegen seines innovativen Charakters, der im Ramen einer Auszeichnung als Flaggschiffprojekt im deutsch-polnischen Verflechtungsraum vom Ausschuss für Raumordnung der Polnisch-Deutschen Regierungskommission für regionale und grenzüberschreitende Zusammenarbeit besonders gewürdigt wurde, sondern auch wegen des Themas, das zum strategischen Bereich der Entwicklungspolitik unserer Region gehört - der Stadtentwicklungspolitik. Das Netz der kleinen und mittleren Städte ist das historische Fundament, auf dem die kulturelle und wirtschaftliche Entwicklung Niederschlesiens seit Jahrhunderten beruht. Nach Großpolen sind wir die zweite polnische Wojewodschaft mit der größten Anzahl von Zentren mit Stadtrechten. Hinzu kommen die Städte mit historischem Stadtgrundriss, die diese Rechte verloren haben. Ich bin überzeugt, dass die nachhaltige Entwicklung dieser lokalen Zentren die soziale und wirtschaftliche Stabilität der gesamten Region bestimmt, insbesondere das Wohlergehen ihrer Einwohner*innen. Allerdings begünstigen die gegenwärtigen Entwicklungspfade große und sehr große Städte, was eine erhebliche Bedrohung in Form einer Marginalisierung der kleinen und mittleren Zentren mit sich bringt. Die Aufgabe der Selbstverwaltung der Wojewodschaft ist es, gemeinsam mit den Selbstverwaltungen der kleinen und mittleren Städte nach Lösungen zu suchen, die ihre Marginalisierung verhindern, die Wettbewerbsfähigkeit erhöhen und die wirtschaftliche Stabilität garantieren. Unter den heutigen Bedingungen einer vernetzten Wirtschaft sowie freier Ströme an Waren, Dienstleistungen und Kapital, sind es nicht nur die sogenannten harten Standortfaktoren, die von potenziellen Einwohner*innen und Unternehmen berücksichtigt werden. Zunehmend spielen auch weiche Faktoren eine Rolle, zu denen zweifelsohne eine hohe Raumqualität gehört - als untrennbarer Bestandteil der Lebensqualität für die Bürger*innen und der Attraktivität des Standortes für Investoren. Kleine und mittelgroße Städte in Niederschlesien haben einen starken Trumpf in der Hand, nämlich ihr wunderbares Erbe an materieller Kultur. Das Projekt REVIVAL! ist zu einer Art Labor geworden, um Antworten auf die Frage zu finden, wie man die Kraft des urbanen Erbes kleiner und mittlerer Städte besser für deren Stabilisierung und Entwicklung nutzen kann. Die „Versuchsgruppe” sind Städte der Regionen Niederschlesien, Lebuser Land und Ostsachsen geworden. Heute können wir mit Genugtuung sagen, dass das Projekt - umgesetzt mit den gemeinsamen Anstrengungen der kommunalen und wissenschaftlichen Partner auf polnischer und deutscher Seite - hervorragende Ergebnisse geliefert hat. Die zehn sogenannten „Aktionstage”, die an Wochenenden im Sommer und Herbst 2020 - unter den schwierigen Bedingungen der Covid-19-Pandemie – stattgefunden haben, brachten eine Belebung der Innenstädte. Die zehn Pilotmaßnahmen leisteten einen sehr konkreten Beitrag zum Schutz und zur Aufwertung des kulturellen Erbes in den historischen Zentren der Partnerstädte. Das Projekt initiierte auch einen grenzüberschreitenden wissenschaftlichen und interkommunalen Austausch zu diesem Thema. Die Wanderausstellung des Projekts REVIVAL! wurde in allen Partnerstädten des Projekts ausgestellt und wird nach ihrer Fertigstellung auch an anderen Orten, auch außerhalb des Fördergebiets, zu sehen sein. Die wissenschaftliche Arbeit und die Abschlusskonferenz trugen zu einem besseren Verständnis der Zusammenhänge zwischen kulturellem Erbe, Stadtentwicklung und Lebensqualität bei. Eine studentische Herbstschule brachte neue Ideen und Impulse für die Revitalisierung der Altstädte in der Region. Eine Website, ein interaktives Video zur 3D-Visualisierung und schließlich diese Broschüre dokumentieren die verschiedenen Aktivitäten des REVIVAL!-Projekts und zielen darauf ab, dessen Ergebnisse zu sichern. Aus der Perspektive der Verwaltung der Wojewodschaft Niederschlesien hat das Projekt REVIVAL! einen besonderen Wert. Mit dem Projekt wurde ein Dialog über die Möglichkeiten der Bewertung des Entwicklungsniveaus von Kleinstädten angestoßen, die über ökonomische Faktoren hinausgeht, auf der Bewertung von Lebensqualitätsfaktoren basiert und Qualitäten des Raumes einschließt. Diese Studien werden fortgesetzt und ihre Ergebnisse schrittweise in die Arbeit an der Niederschlesischen Stadtentwicklungspolitik einfließen.
SŁOWO WSTĘPNE Szanowni Państwo, Drodzy Czytelnicy, z wielką satysfakcją oddajemy w Państwa ręce publikację kończącą projekt Projekt REVIVAL! - Rewitalizacja miast historycznych Dolnego Śląska i Saksonii, którego partnerem było Województwo Dolnośląskie. Projekt ten od początku traktowany był przez władze regionu priorytetowo, nie tylko z uwagi na jego innowacyjność, docenioną przez Komitet ds. Gospodarki Przestrzennej Polsko-Niemieckiej Komisji Międzyrządowej do spraw Współpracy Regionalnej i Przygranicznej, który przyznał mu nagrodę w konkursie na modelowe przedsięwzięcia w polsko-niemieckim obszarze powiązań, ale także ze względu na tematykę wpisującą się w strategiczny obszar polityki rozwoju regionu – politykę miejską. Sieć małych i średnich miast stanowi historyczny fundament, na którym przez stulecia opierał się rozwój kulturowy i gospodarczy Dolnego Śląska. Jesteśmy drugim, po Wielkopolsce, polskim województwem z największą liczbą ośrodków posiadających prawa miejskie. Do tego doliczyć trzeba miejscowości o historycznym układzie urbanistycznym, które takie prawa utraciły. Nie zawaham się stwierdzić, że zrównoważony rozwój tych lokalnych ośrodków warunkuje stabilność społeczną i gospodarczą całego regionu, w tym zwłaszcza dobrostan wielu tysięcy jego mieszkańców. Jednak współczesne trajektorie rozwoju faworyzują miasta duże i bardzo duże, co niesie istotne zagrożenie w postaci marginalizacji małych i średnich ośrodków. Rolą Samorządu Województwa jest poszukiwanie, wraz z samorządami małych i średnich miast, takich rozwiązań, które będą zapobiegać ich marginalizacji, podnosić konkurencyjność i gwarantować stabilność ekonomiczną. W dzisiejszych uwarunkowaniach gospodarki sieciowej i ekonomii przepływów tzw. twarde czynniki lokalizacyjne nie są jedynymi, które brane są pod uwagę przez potencjalnych mieszkańców i biznes. Coraz istotniejszą rolę odgrywają także czynniki miękkie, do których bezsprzecznie zaliczyć możemy wysoką jakość przestrzeni – jako nierozerwalny element jakości życia w przypadku obywateli i prestiżu lokalizacji w przypadku inwestorów. Małe i średnie miasta Dolnego Śląska dysponują tu silną kartą przetargową jaką jest ich wspaniałe dziedzictwo kultury materialnej. Projekt REVIVAL! stał się swoistym laboratorium poszukiwania odpowiedzi na pytanie jak wykorzystać lepiej moc dziedzictwa urbanistycznego małych i średnich miast dla ich stabilizacji i rozwoju. „Grupą Eksperymentalną” stały się miasta obszaru powiązań Dolnego Śląska, Ziemi Lubuskiej i Saksonii. Dziś możemy z satysfakcją powiedzieć, że projekt – realizowany przy skumulowanym wysiłku partnerów samorządowych i naukowych po polskiej i niemieckiej stronie przyniósł znakomite rezultaty. Dziesięć tzw. „Dni Działań” realizowanych w weekendy, latem i jesienią 2020 roku - w trudnych warunkach pandemii Covid-19 – wprowadziło ożywienie w centrach miast. Dziesięć projektów pilotażowych wniosło bardzo konkretny wkład w ochronę i waloryzację dziedzictwa kulturowego w obszarach staromiejskich miast partnerskich. Projekt zainicjował również transgraniczną wymianę naukową i międzygminną na ten temat. Wystawa objazdowa projektu REVIVAL! była eksponowana we wszystkich miastach partnerskich projektu, a po jego zakończeniu będzie udostępniona także w innych miejscach, w tym poza obszarem finansowania. Prace naukowe i końcowa konferencja przyczyniły się do lepszego zrozumienia powiązań między dziedzictwem kulturowym, rozwojem obszarów miejskich i jakością życia. Jesienna szkoła studencka przyniosła nowe pomysły i impulsy do rewitalizacji obszarów staromiejskich miast regionu. Strona internetowa, interaktywny film wideo z projektu wizualizacji 3D i wreszcie niniejsza broszura dokumentują różne działania REVIVAL! projektu i mają na celu utrwalenie jego wyników. Z perspektywy samorządu województwa dolnośląskiego projekt REVIVAL! ma szczególną wartość, bowiem rozpoczął on dialog na temat możliwości oceny poziomu rozwoju małych miast z uwzględnieniem ujęcia pozaekonomicznego, bazującego na ocenie czynników jakości życia powiązanych z jakością przestrzeni. Badania te będą kontynuowane, a ich wyniki sukcesywnie wykorzystywane w pracach nad Polityką Miejską Dolnego Śląska. Paweł Wybierała Członek Zarządu Województwa Dolnośląskiego Mitglied des Vorstandes der Woiwodschaft Niederschlesien © Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego
© IÖR-Media/REVIVAL
WARUM REVIVAL!? Der polnisch-sächsische Grenzraum ist geprägt von historischen Klein- und Mittelstädten. Eingebettet in das Oberlausitzer Bergland, das Vorgebirge der Sudeten sowie das Niederschlesische und Lausitzer Tiefland und gekennzeichnet durch mittelalterliche Stadtstrukturen, ausgeprägte Silhouetten und klare Raumkanten waren und sind sie das Rückgrat der Siedlungsstruktur dieser agglomerationsfernen Region zwischen Wrocław (Breslau) und Dresden. Auf beiden Seiten der Grenze stehen die Städte jedoch vor ähnlichen Herausforderungen: Demografischer Wandel, Suburbanisierung, anhaltender Großstadtboom, zunehmender Onlinehandel sowie als Folge drohender Bedeutungsverlust der Innenstädte sowie ein unklares Potenzial und offene Entwicklungsperspektiven des reichen kulturellen Erbes. Zu diesen Fragen einen grenzüberschreitenden Austausch zu initiieren sowie das Entwicklungspotenzial des kulturellen Erbes wissenschaftlich zu untersuchen und praktisch zu aktivieren, war die Intention des Projektes REVIVAL!. Zehn Partnerstädte folgten dem Aufruf der drei wissenschaftlichen Einrichtungen. Der Projektbeantragung ging eine intensive Abstimmung zwischen den Projektpartnern voraus. Dies war die Voraussetzung für eine erfolgreiche Projektumsetzung, die die Interessen aller Projektpartner aufgreift und verfolgt. Wir bedanken uns bei allen Projektpartnern für die intensive und vertrauensvolle Zusammenarbeit unter den schwierigen Bedingungen der Corona-Pandemie, die auch die grenzüberschreitende Zusammenarbeit erheblich erschwert hat. Unser besonderer Dank gilt den überaus engagierten Projektteams in Görlitz und Wrocław (Sarah Al-Alawi [IÖR und IHI], Eva, Battis-Schinker [IÖR], Marek Jaskólski [IHI], Marzenna Halicka-Borucka [Projektkoordination IRT], Karolina Gmur [IRT], Sławomir Książek [IRT], Marta Kukuła [IRT] und Magdalena Pietrukiewicz [IRT]). Die vorliegende Broschüre dokumentiert die unterschiedlichen Projektaktivitäten und stellt die wesentlichen Ergebnisse des Projektes im Überblick zusammen. Wir wünschen viel Freude beim Lesen. Prof. Dr.-Ing. Robert Knippschild Leibniz-Institut für ökologische Raumentwicklung e.V. (IÖR), Dresden & Internationales Hochschulinstitut (IHI) Zittau der Technischen Universität Dresden Dr. hab. inż. arch. Magdalena Belof Institut für Territoriale Entwicklung (IRT), Wrocław (Breslau) & Associate professor an der Wrocław University of Technology, Fachbereich Architektur © IÖR-Media © IÖR-Media
DLACZEGO REVIVAL!? Jednym z charakterystycznych elementów pogranicza polsko-saksońskiego są historyczne małe i średnie miasta. Położone na Pogórzu Łużyckim, Przedgórzu Sudeckim oraz na Nizinie Śląsko-Łużyckiej charakteryzują się średniowieczną strukturą urbanistyczną, wyrazistymi panoramami i jasno zarysowanymi strukturami przestrzennymi, były i są kręgosłupem struktury osadniczej tego oddalonego od dużych aglomeracji regionu pomiędzy Wrocławiem a Dreznem. Jednak po obu stronach granicy miasta stoją przed podobnymi wyzwaniami - przemiany demograficzne, suburbanizacja, utrzymujący się boom dużych miast, wzrost handlu internetowego, a w konsekwencji zagrożenie utraty znaczenia śródmieść, a także niejasny potencjał i otwarte perspektywy rozwoju bogatego dziedzictwa kulturowego. Intencją projektu REVIVAL! było zainicjowanie transgranicznej wymiany w tych kwestiach oraz naukowe zbadanie i praktyczne uaktywnienie potencjału rozwojowego dziedzictwa kulturowego. Dziesięć miast partnerskich odpowiedziało na zaproszenie ze strony trzech instytucji naukowych. Wniosek o dofinansowanie wspólnego projektu został poprzedzony intensywnymi uzgodnieniami między partnerami projektu. Był to warunek owocnego wdrażania projektu, które podejmuje i realizuje interesy wszystkich partnerów. Chcielibyśmy podziękować wszystkim partnerom projektu za intensywną i pełną zaufania współpracę w trudnych warunkach pandemii koronawirusa, która znacznie utrudniła również współpracę transgraniczną. Szczególnie dziękujemy bardzo zaangażowanym zespołom projektowym we Wrocławiu i Görlitz - Marzennie Halickiej-Boruckiej (koordynator projektu w IRT), Karolinie Gmur (IRT), Sławomirowi Książkowi (IRT), Marcie Kukule (IRT) i Magdalenie Pietrukiewicz (IRT) oraz Sarze Al-Alawi (IÖR/IHI), Evie Battis-Schinker (IÖR) i Markowi Jaskólskiemu (IHI). Niniejsza publikacja dokumentuje szerokie spektrum działań zrealizowanych w ramach projektu i podsumowuje jego główne rezultaty. Życzymy miłej lektury. Prof. dr inż. Robert Knippschild Instytut Ekologicznego Rozwoju Przestrzeni (IÖR) im. Leibniza w Dreźnie & Międzynarodowy Instytut Szkolnictwa Wyższego (IHI) w Zittau (Żytawie) Uniwersytetu Technicznego w Dreźnie Dr. hab. inż. arch. Magdalena Belof Instytut Rozwoju Terytorialnego (IRT) we Wrocławiu & profesor Politechniki Wrocławskiej, Wydział Architektury © IÖR-Media/REVIVAL © IÖR-Media © IÖR-Media
INHALT das Projekt O Projekcie Projektgebiet Obszar objęty projektem Aktivitäten Działania was bleibt? Co pozostanie? 1 2 3 4
SPIS TREŚCI 14 Das Projekt / Ausgangslage / Ziel / Projektpartner O projekcie / Sytuacja wyjściowa / Cel / Partnerzy projektu 17 REVIVAL! als Flaggschiffprojekt REVIVAL! jako projekt flagowy 18 Projektregion Region objęty projektem 20 REVIVAL!-Partnerstädte Miasta partnerskie projektu REVIVAL! 42 Wanderausstellung Wystawa objazdowa 43 Interaktives Projektvideo Interaktywny film o projekcie 44 Studentische Herbstschule Jesienna Szkoła Studencka 46 Abschlusskonferenz Konferencja końcowa 48 Studie zur Lebensqualität historischer Klein- und Mittelstädte Analiza dotycząca jakości życia w historycznych małych i średnich miastach 55 Strategieempfehlungen zur Nutzung des baukulturellen Erbes Rekomendacje strategiczne na temat wykorzystania dziedzictwa architektoniczno-urbanistycznego 69 Was bleibt? Co pozostanie? 70 Kontakt Kontakt
14 DAS PROJEKT Im deutsch-polnischen Projekt REVIVAL! – Revitalisierung der historischen Städte in Niederschlesien und Sachsen widmeten sich zehn Klein- und Mittelstädte in Südwestpolen und Ostsachsen mit Unterstützung dreier Forschungseinrichtungen der Stärkung ihrer baukulturell wertvollen Innenstädte. Das Leibniz-Institut für ökologische Raumentwicklung (IÖR), vertreten durch das in Görlitz ansässige Interdisziplinäre Zentrum für ökologischen und revitalisierenden Stadtumbau (IZS), koordinierte das Projekt als Lead-Partner. Das Projekt mit einem Gesamtbudget von 1 032 906 Euro wurde im Rahmen des Kooperationsprogramms INTERREG Polen-Sachsen 2014-2020 mit 877 544 Euro zu 85% durch den Europäischen Fonds für regionale Entwicklung gefördert. Die Projektlaufzeit war von Oktober 2018 bis Dezember 2020. O PROJEKCIE W polsko-niemieckim projekcie „REVIVAL! – Rewitalizacja historycznych miast Dolnego Śląska i Saksonii” dziesięć małych i średnich miast, położonych we wschodniej Saksonii i południowo-zachodniej Polsce starało się przy wsparciu trzech instytucji naukowych o wzmocnienie swoich śródmieść, cennych pod względem architektoniczno-kulturowym. Instytut Ekologicznego Rozwoju Przestrzeni (IÖR), należący do Wspólnoty Badawczej im. Leibniza, reprezentowany przez Interdyscyplinarne Centrum Ekologicznej Rewitalizacji Miast (IZS) z siedzibą w Görlitz, koordynował projekt jako partner wiodący. Projekt o łącznej wartości 1 032 906 euro w ramach Programu Współpracy INTERREG Polska-Saksonia 2014–2020 został dofinansowany w 85% (877 544 euro) z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Czas trwania projektu: październik 2018 – grudzień 2020. AUSGANGSLAGE Das Projektgebiet ist geprägt von einer Vielzahl von Klein- und Mittelstädten, die in ihrer historischen Entwicklung, der Stadtstruktur, dem baukulturellen Erbe, aber auch der demografischen und sozioökonomischen Entwicklung ähnliche Potenziale und Herausforderungen aufweisen. Während die historischen Innenstädte trotz Erfolgen bei der Modernisierung der Infrastruktur und des Gebäudebestands ihre Nutzungen zu verlieren drohen, finden Neubautätigkeiten oftmals an den Stadträndern statt. Daraus folgende Leerstände von Wohn- und Geschäftsgebäuden in den Altstädten können zum einen eine Bedrohung für die historische Bausubstanz darstellen und zum anderen zum Verlust wichtiger städtischer Funktionen führen, die das Stadtzentrum als Ort von Kultur, Handel und Begegnung traditionell innehat. Bei einer zunehmenden Bedeutung weicher Faktoren wie dem Freizeitwert, dem kulturellen Angebot und dem Stadtimage bei der Ortswahl für Wohnen und Unternehmensansiedlungen, stellt dieser Trend einen Standortnachteil dar. Andererseits führt die zunehmende Überlastung der Agglomerationen um Dresden und Wrocław mit angespannten SYTUACJA WYJŚCIOWA Obszar objęty projektem cechuje się dużą liczbą małych i średnich miast, mających podobne potencjały i wyzwania pod względem rozwoju historycznego, struktury miejskiej, dziedzictwa architektoniczno-kulturalnego, ale również rozwoju demograficznego i społeczno-gospodarczego. Podczas gdy historycznym śródmieściom mimo sukcesów w zakresie modernizacji infrastruktury i stanu budynków grozi utrata funkcji użytkowych, nowe obiekty są często budowane na obrzeżach miast. Biorące się z tego pustostany, dotykające budynków mieszkalnych i gospodarczych w częściach staromiejskich, mogą z jednej strony być zagrożeniem dla zabytkowej substancji budowlanej, a z drugiej prowadzić do utraty ważnych funkcji miejskich, tradycyjnie związanych z centrum miasta jako miejscem kultury, handlu i spotkań. W sytuacji wzrostu wartości czynników miękkich, takich jak wartość rekreacyjna, oferta kulturalna i wizerunek miasta dla wyboru miejsca do mieszkania i działalności gospodarczej tendencja ta stanowi lokalizacyjną wadę. Z drugiej strony coraz większe przeciążenie aglomeracji wokół Wrocławia i Drezna z trudną sytuacją na rynku mieszkaniowym oraz
15 Wohnungsmärkten und zunehmenden Umwelt- und Verkehrsproblemen zu einem wiedererwachenden Interesse an Klein- und Mittelstädten und bietet Chancen für das Projektgebiet. Die Partnerstädte von REVIVAL! sind mit ihrem Raumangebot in kompakten, historischen Strukturen und ihrem attraktiven baukulturellen Erbe für eine Renaissance im Zuge europaweit verstärkter (Re-)Urbanisierungsprozesse gut ausgestattet. Diese gemeinsamen Herausforderungen und Potenziale griff REVIVAL! auf. narastającymi problemami ekologicznymi i transportowymi prowadzi do ponownego budzenia się zainteresowania małymi i średnimi miastami, co tworzy szanse dla obszaru objętego projektem. Miasta partnerskie REVIVAL! ze swoją przestrzenną ofertą w zwartych, historycznych strukturach i atrakcyjnym dziedzictwem architektury i kultury mają dobre warunki do renesansu w związku ze zintensyfikowanymi w skali całej Europy procesami (re)urbanizacji. REVIVAL! koncentrował się na tych wspólnych wyzwaniach i potencjałach. ZIEL REVIVAL! zielte darauf ab, die gemeinsamen Entwicklungschancen der an dem Projekt beteiligten Klein- und Mittelstädte zu identifizieren und durch den Erhalt ihres baukulturellen Erbes und die Belebung ihrer historischen Zentren zu einer nachhaltigen Entwicklung und hohen Lebensqualität in der deutsch-polnischen Grenzregion beizutragen. CEL REVIVAL! miał na celu zidentyfikowanie wspólnych szans rozwojowych uczestniczących w projekcie małych i średnich miast oraz przyczynienie się - poprzez zachowanie ich dziedzictwa architektury i kultury oraz rewitalizację ich historycznych centrów - do zrównoważonego rozwoju i wysokiej jakości życia na pograniczu polsko-niemieckim. PROJEKTPARTNER PARTNERZY PROJEKTU Wissenschaftliche Partner / Partnerzy naukowi Leibniz-Institut für ökologische Raumentwicklung e. V. (IÖR), Dresden Internationales Hochschulinstitut Zittau der Technischen Universität Dresden Instytut Rozwoju Terytorialnego (IRT - Institut für Territoriale Entwicklung), Wrocław Partnerstädte / Miasta partnerskie projektu Bautzen Bolesławiec Europastadt Görlitz/Zgorzelec GmbH Gryfów Śląski Kamienna Góra Chełmsko Śląskie (Lubawka) Lubomierz Reichenbach/O.L. Żary Zittau
16 © IÖR-Media/REVIVAL
17 REVIVAL! ALS FLAGGSCHIFFPROJEKT REVIVAL! wurde im Wettbewerb „Kooperation ohne Grenzen“ als Flaggschiffprojekt zur Umsetzung des Gemeinsamen Zukunftskonzepts 2030 für den deutsch-polnischen Verflechtungsraum ausgezeichnet. Das Bundesministerium des Innern (BMI) sowie das Ministerium für Investition und wirtschaftliche Entwicklung der Republik Polen (Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, MIiR) würdigen in dem Wettbewerb Projekte, die in herausragender Weise zur Konkretisierung und Umsetzung der gemeinsamen raumplanerischen Vision beitragen, die seit 2014 durch den Ausschuss für Raumordnung der Deutsch-Polnischen Regierungskommission für regionale und grenznahe Zusammenarbeit erarbeitet wird. Weiterführende Informationen finden sich auf dem Deutsch-Polnischen Raumordnungsportal www.kooperation-ohne-grenzen.de. Teil der Auszeichnung war ein zweisprachiger Expertenworkshop zum fachlichen Austausch mit Vertreter*innen beider Ministerien und nachgeordneten Behörden, der im November 2015 am Bundesinstitut für Bau-, Stadt- und Raumforschung (BBSR) in Berlin stattfand. Es wurde diskutiert, wie die Lebensqualität in Klein- und Mittelstädten im deutsch-polnischen Verflechtungsraum auch unter Nutzung des baukulturellen Erbes weiter erhöht werden kann und welche Rolle dabei die nationale Stadtentwicklungspolitik in Deutschland und Polen spielen kann. REVIVAL! JAKO PROJEKT FLAGOWY REVIVAL! został nagrodzony w konkursie „Kooperacja bez granic” jako projekt flagowy implementacji Wspólnej Koncepcji Przyszłości dla polsko-niemieckiego obszaru powiązań – Wizja 2030 Niemieckie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (BMI) wspólnie z Ministerstwem Inwestycji i Rozwoju (MIiR) wyróżniły w konkursie projekty, które wnoszą szczególny wkład do konkretyzacji i implementacji wspólnej wizji ładu przestrzennego, która od 2014 roku była przedmiotem prac Komitetu ds. Gospodarki Przestrzennej Polsko-Niemieckiej Komisji Międzyrządowej do spraw Współpracy Regionalnej i Przygranicznej. Dalsze informacje zawiera Polsko-Niemiecki Portal Gospodarki Przestrzennej www.kooperacja-bez-granic.pl Cześć nagrody stanowiły polsko-niemieckie warsztaty eksperckie z udziałem przedstawicieli obu ministerstw oraz ich instytutów badawczych, które odbyły się w listopadzie 2019 r. w Berlinie w siedzibie Federalnego Instytutu ds. Badań Budownictwa, Miast i Przestrzeni (BBSR). Podczas warsztatów dyskutowano, jak można jeszcze podnieść jakość życia w małych i średnich miastach w polsko-niemieckim obszarze powiązań również przy wykorzystaniu dziedzictwa architektonicznego oraz jaką rolę może przy tym odgrywać krajowa polityka miejska w Polsce i Niemczech. QR-Code: Ergebnisse des Flaggschiffworkshops Wyniki warsztatów w ramach konkursu na projekty flagowe
18 PROJEKTREGION Die Projektregion erstreckt sich zwischen den Metropolen Dresden und Wrocław und ist geprägt von einem dichten Netzwerk historischer Klein- und Mittelstädte. Verwaltungstechnisch gehören die REVIVAL!-Partnerstädte zum deutschen Bundesland Sachsen (Bautzen, Görlitz, Reichenbach, Zittau) sowie zu den polnischen Woiwodschaften Niederschlesien (Bolesławiec, Chełmsko Śląskie, Gryfów Śląski, Kamienna Góra, Lubomierz) und Lebus (Żary). Das niederschlesische Chełmsko Śląskie verlor sein Stadtrecht im Jahr 1946 und wird administrativ durch die Gemeinde Lubawka vertreten. Die Klein- und Mittelstädte in der Region haben sich vom Mittelalter bis in das industrielle Zeitalter wirtschaftlich gut entwickelt. Seit dem Zweiten Weltkrieg befindet sich die Region jedoch in einem peripheren Grenzgebiet. Bis heute ist sie abseits von großen Städten und Metropolen gelegen. Auf der Karte sind die REVIVAL!-Partnerstädte markiert, welche in Größe und Einwohnerzahl teils stark variieren. Sie umfassen Flächen von 8 bis 67 km² und Einwohnerzahlen zwischen 2.000 und 57.000. Die wirtschaftliche Situation und Entwicklungsdynamiken sind in den einzelnen Städten sehr unterschiedlich, wobei vor allem die größeren Städte wie Bautzen, Bolesławiec, Görlitz oder Żary über eine vergleichsweise starke Wirtschaft verfügen. Auch demografische Strukturen und Prozesse, Abwanderungsdynamiken und Veränderungen im Einzelhandel sind in den zehn Städten unterschiedlich ausgeprägt. Trotz dieser Unterschiede haben die Partnerstädte allesamt eine Funktion als Anker im ländlichen Raum inne. Ihre historischen Zentren erfüllen noch immer zu einem gewissen Grad ihre traditionelle Funktion als Orte der Begegnung und des Handels. Außerdem beherbergen alle zehn Partnerstädte ein reiches baukulturelles sowie immaterielles Erbe, welches als Entwicklungspotenzial für die einzelnen Städte sowie für die Region als Ganzes begriffen werden kann. © IÖR-Media/REVIVAL
19 REGION OBJĘTY PROJEKTEM Region projektu rozciąga się między metropoliami Drezna i Wrocławia i charakteryzuje się gęstą siecią historycznych małych i średnich miast. Administracyjnie miasta partnerskie projektu REVIVAL! należą do województw dolnośląskiego (Bolesławiec, Chełmsko Śląskie, Gryfów Śląski, Kamienna Góra, Lubomierz) i lubuskiego (Żary) oraz do niemieckiego kraju związkowego Saksonia (Budziszyn, Görlitz, Reichenbach, Zittau). Chełmsko Śląskie straciło swój status miejski w 1946 r. i jest administracyjnie reprezentowane przez gminę Lubawka. Małe i średnie miasta w regionie rozwijały się dobrze gospodarczo od średniowiecza aż do epoki przemysłowej. Jednak od II wojny światowej region ten znajduje się na peryferyjnym obszarze przygranicznym. Do dziś znajduje się z dala od dużych miast i obszarów metropolitalnych. Na mapie REVIVAL! zaznaczone są miasta, które różnią się znacznie pod względem wielkości i liczby mieszkańców. Obejmują one powierzchnie od 8 do 67 km² i liczbę mieszkańców od 2.000 do 57.000. Sytuacja gospodarcza i dynamika rozwoju są w poszczególnych miastach bardzo zróżnicowane, chociaż szczególnie większe miasta, takie jak Bautzen, Bolesławiec, Görlitz czy Żary, mają stosunkowo silną gospodarkę. Struktury i procesy demograficzne, dynamika migracji i zmiany w sektorze handlu detalicznego również różnią się mocno w tych dziesięciu miastach. Pomimo tych różnic, wszystkie miasta uczestniczące w projekcie pełnią funkcję kotwic na obszarach wiejskich. Ich historyczne centra nadal spełniają w pewnym stopniu swoją tradycyjną funkcję jako miejsca spotkań i handlu. Ponadto we wszystkich dziesięciu miastach bliźniaczych znajduje się bogate dziedzictwo architektoniczno-urbanistyczne i niematerialne, które może być rozumiane jako potencjał rozwojowy zarówno dla poszczególnych miast, jak i dla całego regionu.
20 REVIVAL!-PARTNERSTÄDTE REVIVAL! begegnete den gemeinsamen Herausforderungen der vom Strukturwandel betroffenen Klein- und Mittelstädte des Projektes sowohl mit praktischen Maßnahmen zur Revitalisierung der historischen Innenstädte als auch mit wissenschaftlichen Studien und Entwicklungsstrategien. Das Projekt ermöglichte den Städten, individuelle Revitalisierungsmaßnahmen innerhalb eines strukturierten, grenzübergreifenden Erfahrungsaustauschs umzusetzen und sich zu vernetzen. Hierfür fanden im Laufe der mehr als zweijährigen Projektlaufzeit unter anderem gemeinsame Workshops aller Projektpartner mit Exkursionen im Projektgebiet statt. Alle zehn Partnerstädte haben individuell festgelegte Revitalisierungsmaßnahmen vor Ort umgesetzt: die ‚Pilotmaßnahmen‘. Diese reichen von der Installation von Informationselementen im Stadtraum über die Anfertigung konzeptioneller städtebaulicher Studien und der Umsetzung baulicher Maßnahmen bis hin zur Belebung des Stadtzentrums mithilfe von Veranstaltungen. Außerdem wurde im Jahr 2020 in jeder Stadt ein ‚Aktionstag‘ veranstaltet. Aufgrund der Corona-Pandemie wurde insbesondere der grenzübergreifende Charakter der Veranstaltungen zur Belebung der historischen Innenstadt beeinträchtigt. Dieser Herausforderung begegneten die Projektpartner mit großer Flexibilität und viel Engagement. So wurden die Aktionstage teilweise verschoben und inhaltlich verändert. Im Ergebnis entstanden zehn vielseitige Veranstaltungsprogramme, die mit Videoaufzeichnungen, Live-Übertragungen und virtuellen Rundgängen untersetzt wurden. MIASTA PARTNERSKIE PROJEKTU REVIVAL! REVIVAL! odpowiadał na wspólne wyzwania dla dotkniętych przemianami strukturalnymi małych i średnich miast uczestniczących w projekcie zarówno przez praktyczne działania na rzecz rewitalizacji historycznych śródmieść, jak i przez studia naukowe i strategie rozwoju. Projekt umożliwił miastom wdrażanie indywidualnych działań rewitalizacyjnych w ramach ustrukturyzowanej, transgranicznej wymiany doświadczeń, a także wzajemną integrację. W tym celu na przestrzeni dwóch lat trwania projektu odbyły się między innymi cztery wspólne warsztaty wszystkich partnerów projektu z wycieczkami studyjnymi na obszarze objętym projektem. Wszystkie dziesięć miast partnerskich wdrożyło na miejscu indywidualnie zdefiniowane działania rewitalizacyjne – „działania pilotażowe”. Ich spektrum sięga od instalacji elementów informacyjnych w przestrzeni miejskiej, poprzez opracowanie koncepcyjnych studiów urbanistycznych i realizację niewielkich inwestycji aż po ożywienie centrum miasta poprzez realizacje wydarzeń promocyjnych. Ponadto w 2020 r. w każdym mieście przeprowadzono promocyjny „Dzień akcji”. Pandemia Covid-19 odbiła się szczególnie negatywnie na transgranicznym aspekcie tych wydarzeń, mających na celu rewitalizację historycznych centrów miast. Partnerzy projektu zareagowali z dużą elastycznością i zaangażowaniem. Niektóre dni akcji zostały przełożone a programy wydarzeń zostały zmodyfikowane. W rezultacie powstało dziesięć wielowymiarowych wydarzeń promocyjnych z wykorzystaniem elementów relacji wideo, transmisji na żywo i wirtualnych wycieczek.
21 © IÖR-Media/REVIVAL (on the basis of OpenStreetMap)
22BAUTZEN Seit der ersten urkundlichen Erwähnung im Jahr 1002 als Budissin ist Bautzen vom Areal der Ortenburg ausgehend stetig gewachsen. Durch die günstige geografische Lage hat sich Bautzen zum wirtschaftlichen Zentrum der Oberlausitz entwickelt. Bautzen ist auch das politische und geistig-kulturelle Zentrum der Sorben, die Angehörige des kleinsten slawischen Volkes sind. Die Pflege ihrer Bräuche und Traditionen sind eine bereichernde Facette des kulturellen Lebens in Bautzen. Die historische Altstadt, ein breites Angebot an Kultur, Freizeiteinrichtungen, Einkaufsmöglichkeiten und Gastronomie sind gute Gründe für einen Besuch der Stadt. Auch außerhalb der Innenstadt gibt es reichlich zu entdecken. Der Hochseilgarten und der Minigolfpark, beide an der Talsperre Bautzen gelegen, laden zum Mitmachen ein. Das nördlich von Bautzen gelegene Biosphärenreservat Oberlausitzer Heide- und Teichlandschaft und das Oberlausitzer Bergland im Süden runden das Angebot für Bautzen-Besucher*innen ab. Od momentu pierwszej wzmianki jako Budissin w roku 1002 miasto Bautzen dalece wyszło poza pierwotny teren zamku Ortenburg. Dzięki korzystnemu położeniu geograficznemu rozwinęło się jako gospodarcze centrum Górnych Łużyc. Miasto jest także ośrodkiem życia politycznego i kulturalnego Serbołużyczan, stanowiących najmniejszy naród słowiański. Dbałość o ich zwyczaje i tradycje wydatnie wzbogaca oblicze Bautzen. Historyczne centrum, szeroka oferta kulturalna, możliwości spędzenia wolnego czasu czy zrobienia zakupów oraz gastronomia - są dobrymi powodami dla odwiedzenia miasta. Także poza śródmieściem jest sporo do odkrycia. Do skorzystania zaprasza park linowy i pole do minigolfa zlokalizowane nad sztucznym zbiornikiem wodnym. Znajdujący się na północ od Bautzen rezerwat biosfery „Kraina Wrzosowisk i Stawów” (Heide- und Teichenlandschaft) oraz rozciągające się na południe Pogórze Górnołużyckie uzupełniają ofertę dla odwiedzających Bautzen. © IÖR-Media/REVIVAL
23 REVIVAL!-PILOTMASSNAHME Die Stadt Bautzen beauftragte im Rahmen des Projekts REVIVAL! eine Studie zum Leerstand in der Innenstadt. Speziell die Ausweitung des Online-Handels wirkt sich auf den innerstädtischen Einzelhandel aus. Die Studie dient als Grundlage für Maßnahmen gegen Funktionsverluste in der Altstadt. Die Aufgabenstellung erarbeiteten die Verantwortlichen für die Bereiche Wirtschaftsförderung, Stadtentwicklung und Stadtmarketing. Die Studie ermittelte Nutzungspotenziale und lotete neue Anziehungspunkte in der Stadt, Revitalisierungsangebote für leerstehende Geschäfte und Mitmachangebote für die Bevölkerung aus. Mit einem besonderen Fokus auf das Handwerk war die ortsansässige Kreishandwerkerschaft ein wichtiger Partner bei der Erarbeitung. Basierend auf den Ergebnissen der Studie wird im Nachgang eine Akquise-Kampagne zur gezielten Ansiedlung von Handwerker*innen in der Innenstadt durchgeführt. DZIAŁANIA PILOTAŻOWE Miasto Bautzen zleciło w ramach projektu REVIVAL! studium poświęcone pustostanom w śródmieściu. Zwłaszcza ekspansja handlu internetowego wpływa na perspektywy śródmiejskiego handlu. Analiza służy jako podstawa działań podejmowanych przeciwko utracie funkcji śródmiejskich na starówce. Zadania zostały określone przez osoby odpowiedzialne za działy promocji gospodarki, rozwoju miasta i miejskiego marketingu. Studium zidentyfikowało potencjały użytkowe, nowe bieguny przyciągania w mieście, oferty rewitalizacji pustostanów sklepowych, a także oferty współdziałania dla mieszkańców. Ważnym partnerem projektu pilotażowego w odniesieniu do spraw rzemiosła była miejscowa Powiatowa Izba Rzemieślnicza. W oparciu o rezultaty studium prowadzona jest kampania akwizycyjna, służąca planowemu sprowadzaniu rzemieślników do śródmieścia. REVIVAL!-AKTIONSTAG – 13.09.2020 Am Aktionstag wurde die Bautzener Altstadt durch einen Handwerkermarkt belebt und die Mönchskirchruine wurde zum lebendigen Schauplatz für musikalische Darbietungen. Auch die Wanderausstellung wurde in dieser einmaligen Kulisse präsentiert. DZIEŃ AKCJI REVIVAL! – 13.09.2020 Podczas Dnia akcji budziszyńska starówka została ożywiona jarmarkiem rzemieślników, a ruiny kościoła mnichów stały się sceną prezentacji muzycznych. Również wystawa objazdowa została zaprezentowana w tej wyjątkowej scenerii. © IÖR-Media/REVIVAL
24BOLESŁAW Bunzlau mit seiner 750-jährigen Geschichte gehört zu den schönsten Städten Niederschlesiens. Dank der Keramik ist die Stadt berühmt – nicht nur in Polen. Schon im 17. Jahrhundert wurde die Stadt zum Zentrum der Töpferproduktion. Das mit charakteristischen Stempeln verzierte Bunzlauer Geschirr wird in viele Länder verkauft und gilt als wichtigste Marke der Stadt. Über eine hohe Besucheranzahl freut sich das jährlich im August stattfindende Bunzlauer Keramikfest – die wichtigste Veranstaltung zur Präsentation traditioneller und moderner Keramik. Die Stadt ist auch dank ihrer Architektur sehenswert. Um den imposanten und revitalisierten Marktplatz herum befinden sich bunt geschmückte Patrizierhäuser in den Stilen der Gotik, Renaissance und Barock. Bolesławiec to miasto o ponad 750-let-niej historii uznawane za jedno z naj-piękniejszych miast Dolnego Śląska. W Polsce i nie tylko, Bolesławiec słynie z ceramiki. Już w XVII wieku zyskał rangę ważnego centrum garncarstwa. Obecnie charakterystyczne bolesławieckie wyroby– misy, dzbany, talerze – zdobione metodąstempelkową, eksportowane są do wielu krajów, stanowiąc znak rozpoznawczy miasta. Ogromną popularnością cieszy się też coroczne, sierpniowe Bolesławieckie Święto Ceramiki – najważniejsza impreza prezentująca tradycje i współczesną ceramikę. Bolesławiec warto odwiedzić także ze względu na jego architekturę. Wokół zrewitalizowanego, imponującego Rynku wznoszą się gotyckie, renesansowe i barokowe kamieniczki z kolorowymi fasadami. © IÖR-Media/REVIVAL
25 REVIVAL!-PILOTMASSNAHME Bolesławiec zählt traditionell zu den historischen Zentren der Keramikherstellung. Von den örtlichen Betrieben wird diese jahrhundertelange Tradition gepflegt, fortgesetzt und konsequent weiterentwickelt. „Keramik“ bildet die Kernmarke der Stadt: „Bolesławiec – Stadt der Keramik“. Sie wird bereits in die Planungen einer „Europäischen Keramikroute“ (einer der Kulturstraßen des Europarats) einbezogen. Auch die Pilotmaßnahme im Rahmen des Projektes REVIVAL! knüpfte an dieses kulturelle Erbe der Stadt an. Mit dem Ziel, die Attraktivität des Stadtraums zu fördern, entstanden im Jahr 2019 zwei Sitzgelegenheiten aus Keramik, die in Zukunft sowohl die Einwohner*innen der Stadt als auch ihre Besucher*innen zum Verweilen auf dem Marktplatz einladen sollen. Das Chaiselongue und die runde Sitzgelegenheit, welche auch Hut oder Stempel genannt wird, wurden von dem Künstler Mateusz Grobelny hergestellt. Hinter beiden Entwürfen verbirgt sich die Idee, den Tourist*innen die Farbpalette und Formen der Bunzlauer Keramik nahezubringen. Die Möbelstücke wurden im Jahr 2019 feierlich enthüllt, begleitet von einem Kulturevent auf dem Marktplatz. Seit Juli 2020 ist online zu sehen, wie das Chaiselongue und der „Stempel“ entstanden sind. DZIAŁANIA PILOTAŻOWE Bolesławiec jest historycznym ośrodkiem produkcji ceramiki. Wielowiekowe tradycje kontynuowane są i rozwijane nadal przez lokalne zakłady. Ceramika stanowi markę miasta - „Bolesławiec miasto ceramiki”. Miasto włączone zostanie w strukturę „Europejskiego szlaku ceramiki” – jednego ze szlaków kulturowych Rady Europy. Działanie pilotażowe w ramach projektu REVIVAL! ma również na celu powiązanie z tym dziedzictwem kulturowym miasta. W celu promowania atrakcyjności przestrzeni miejskiej, w 2019 roku powstały dwa ceramiczne siedzenia, które w przyszłości będą zapraszać zarówno mieszkańców jak i turystów do pozostania na rynku. Szezlong i okrągłe siedzenie, które przez odwiedzających nazywane jest też kapeluszem lub pieczątką, zostały wykonane przez artystę Mateusza Grobelnego. Za obydwoma projektami kryje się pomysł wprowadzenia turystów w paletę kolorów i kształtów polskiej ceramiki. Meble zostały uroczyście odsłonięte w 2019 roku, czemu towarzyszyła impreza kulturalna na rynku. Od lipca 2020 roku w Internecie można zobaczyć, jak powstała szezlong i „Pieczątka”. REVIVAL!-AKTIONSTAG - 22.12.2020 Am Aktionstag wurde der Film zu den im Rahmen der Pilotmaßnahme entstandenen Keramik-Sitzgelegenheiten gezeigt und online übertragen. Außerdem ist eine Publikation entstanden, welche das kulturelle Erbe der Stadt in einem breiteren Kontext der europäischen Kulturrouten verortet. Die mehrsprachige Publikation wurde ebenfalls anlässlich des Aktionstages vorgestellt. DZIEŃ AKCJI REVIVAL! – 22.12.2020 Podczas Dnia akcji zaprezentowany został film o ceramicznych elementach małej architektury powstałych w ramach działań pilotażowych. Film był transmitowany również online. Poza tym powstała też publikacja prezentująca dziedzictwo kulturowe miasta w szerszym kontekście europejskich szlaków kulturowych. Promocja tej wielojęzycznej publikacji miała miejsce również podczas Dnia akcji. QR-Code: Video zur Pilotmaßnahme Film z działań pilotażowych © IÖR-Media/REVIVAL WIEC
26 CHEŁMSKO Chełmsko Śląskie (Schömberg), ein kleiner Ort in der Gemeinde Lubawka, ist malerisch am Rande des Waldenburger Berglandes gelegen. Die einstige Stadt (dem heutigen Status nach ein Dorf) galt im 17. und 18. Jahrhundert als eines der bekanntesten Zentren der Leinenproduktion in Europa. Von der Blütezeit des Ortes zeugen die hölzernen Weberhäuser aus dem Jahr 1707, die sog. Zwölf Apostel. Sie wurden von den Zisterziensern aus Grüssau für die aus Böhmen stammenden Weber errichtet. Die historische Baustruktur von Chełmsko Śląskie ist bis heute an der Bebauung des Marktplatzes mit seinen barocken Häusern und ihren Laubengängen ablesbar. Die landschaftlich sehr attraktive Umgebung von Chełmsko Śląskie und die Gemeinde Lubawka stellen ein attraktives Reiseziel dar. Chełmsko Śląskie to niewielka miejscowość w gminie Lubawka, malowniczo położona na pograniczu Sudetów Zachodnich i Środkowych. Dziś jest to wieś, a dawniej miasteczko, które szczyciło się mianem jednego z bardziej znanych ośrodków produkcji lnu w skali Europy XVII i XVIII wieku. Pozostałością po latach świetności jest zespół zabytkowych, interesujących domów, tzw. „Dwunastu Apostołów” z 1707 r., wybudowanych z inicjatywy cystersów z Krzeszowa dla tkaczy płótna z Czech. Dawny status miasta Chełmska Śląskiego widoczny jest w zabudowie Rynku, na którym stoją niewysokie kamieniczki z podcieniami. Okolice Chełmska Śląskiego i gminy Lubawka to tereny bardzo atrakcyjne krajobrazowo, zachęcające do głębszego poznania i aktywnego spędzania czasu. © IÖR-Media/REVIVAL
27 REVIVAL!-PILOTMASSNAHME Die Aktivitäten im Rahmen der Pilotmaßnahme in Chełmsko Śląskie widmeten sich dem Thema des traditionellen Handwerks. Ziel war es, Chełmsko Śląskie als Wiege der Leinenindustrie der Westsudeten bekannter zu machen und Wissen dieser Wirtschaftsgeschichte und anderer Handwerkstraditionen zu vermitteln. Indem das gemeinsame historische und kulturelle Erbe der Grenzregion wieder stärker in das Bewusstsein der Bürger*innen gerückt wurde, konnte zugleich ein Beitrag zur Stärkung der regionalen Identität geleistet werden. Zum einen entstand in Anpassung an die Auswirkungen der Pandemie im Jahr 2020 ein mehrsprachiger, virtueller Stadtrundgang, der einen Einblick in die Denkmäler der Stadt gewährt, darunter auch verschiedene ursprünglich für Weber erbauten Holzhäuser. Zum anderen konnte man am 15. September 2019 auf dem Rathausplatz in Chełmsko Śląskie im Rahmen des Workshops „Historische Handwerksberufe“ traditionelles Handwerk kennenlernen. An unterschiedlichen Ständen luden die Veranstalter dazu ein, sich unter anderem im Weben, Schmieden und Töpfern auszuprobieren und hierbei die für diese alten Handwerksberufe jeweils charakteristischen Tätigkeiten kennenzulernen. Im Begleitprogramm zum Workshop stellten Gesangsgruppen und Künstler aus Chełmsko Śląskie, Kamienna Góra und Jelenia Góra ihr Repertoire vor. DZIAŁANIA PILOTAŻOWE Przedsięwzięcia w ramach działania pilotażowego w Chełmsku Śląskim były poświęcone tematyce tradycyjnych rzemiosł. Celem była promocja Chełmska Śląskiego jako kolebki przemysłu lniarskiego w Sudetach Zachodnich oraz popularyzacja wiedzy o tej historii gospodarczej i innych tradycjach rzemieślniczych. Wzmocni to także świadomość transgraniczną poprzez uzmysłowienie wspólnego dziedzictwa historycznego tych ziem. Z jednej strony, dostosowując się do skutków pandemii w 2020 r., stworzono wielojęzyczną, wirtualną wycieczkę po mieście, która umożliwia wgląd w zabytki miasta, w tym również sławne drewniane domy zbudowane pierwotnie dla tkaczy. Ponadto 15 września 2019 roku od godziny 14:00 na rynku w Chełmsku Śląskim prezentowane były tradycyjne rzemiosłą w ramach „Warsztatów Dawnych Zawodów”. Różne stoiska jak np. warsztaty tkackie, warsztat kowala, warsztat wyrobu naczyń glinianych pozwalały poznać i wypróbować specyfikę pracy w tych starych zawodach. Warsztatom towarzyszyły występy lokalnych zespołów i artystów z Chełmska Śląskiego, Kamiennej Góry i Jeleniej Góry. REVIVAL!-AKTIONSTAG – 18.10.2020 Zum Auftakt des Aktionstages wurde der virtuelle Spaziergang durch Chełmsko Śląskie und seine Denkmäler präsentiert, der im Rahmen des Projektes REVIVAL! entstanden ist. Anschließend folgten der Aufritt einer lokalen Folkloreband sowie die Vorführung zweier Filme. DZIEŃ AKCJI REVIVAL! – 18.10.2020 Na otwarcie Dnia akcji zaprezentowana została wirtualna wycieczka po Chełmsku Śląskim i jego zabytkach, która została opracowana w ramach projektu REVIVAL! Następnie wystąpiły miejscowe zespoły folklorystyczne oraz zaprezentowane zostały dwa filmy. QR-Code: Virtueller Stadtrundgang Wirtualna wycieczka po miejscowości © IÖR-Media/REVIVAL © IÖR-Media/REVIVAL O ŚLĄSKIE
RkJQdWJsaXNoZXIy MjUxOTg3